Абдураҳим ортиқов саноат иқтисодёти

 
 
 
 
 
 
 
 
 
8-чизма. Баҳонинг шаклланиши 
Бозор иктисодиётига ўтиш жараёнида баҳонинг роли ва ахамияти бекиёсдир. 
Маълумки, ҳозирги замон иқтисодиёти бозор иктисодиётидир. Бу иқтисодиёт 
Ер юзидаги кўпгина давлатларда турли даражада ва ўзига хос хусусиятлар 
билан ривожланиб бормокда. Унинг мохият белгиларини энг ривожланган 
мамлакатлар иктисодиётида кўриш мумкин. Шундай белгиларидан бири, 
нархларнинг либераллашуви, нарх-навонинг эркин шаклланишидир. Товарлар 
нархини давлат юқоридан белгиламайди. У бозордаги талаб ва таклифга караб, 
харидор билан сотувчининг савдолашуви асосида юзага келади. Келишилган 
нархлар эса бозор муносабатларига хизмат килади. Нарх пул билан ўлчанади. 
Бозор иктисодиёти пулсиз бўлиши мумкин эмас. Пул эса, иктисодий 
муносабатларнинг асосий воситаси бўлиб, иктисодиётда ўта муҳим роль 
ўйнайди. Пул муносабатлари бозор иқтисодиётининг ажралмас қисми 
БАХОНИНГ ШАКЛЛАНИШИ 
Фирманинг
баҳо хусусидаги
уз нуфузи
(имиджи)
Фирманинг 
бозордаги уз улуши 
Фирманинг 
реклама динамикаси 
Фирманинг махсулот 
нуфузи (имиджи) 
Ракибларнинг бахо 
хусусидаги нуфузи 
Ракибларнинг бозордаги 
улуши 
Ракибларнинг реклама 
динамикаси 
Ракибларнинг махсулот 
нуфузи 
Келажакда мижозларни 
мулжаллаш 
Талаб омиллари 
Харажат омиллари 
Ракобат омиллари 
Сотувчиларнинг бахони 
шакллантириш 

---

ҳисобланади. Пул обороти, пул эмиссияси, қадри-қиммати, инфляция, валюта 
курси каби ҳодисалар иктисодий вазиятнинг кўзгуси хисобланади. Бозор 
иктисодиётида товар тақчиллиги бўлмайди, шу сабабдан бозорда ишлаб 
чиқарувчи эмас, балки истеъмолчи (харидор) ўз измини ўтказади, товар ва 
хизматларни сифати ва нархига караб танлаб олиш имкониятига эга бўлади. 
Баҳо шаклланишида рақобат муҳим ўрин тутади. Рақобатда ютиб чиқиш 
ёки ютказиш баҳони белгилашга ҳам боғлиқ. Рақобатлашув жараёнида харидор 
кўп бўлса, юқори нарх ташкил топади. Агар сотувчилар кўп бўлиб, улар 
ракобатлашишса, паст баҳолар вужудга келади. 
Рақобат курашида харажатларни қопламайдиган, бинобарин, зарар 
келтирадиган ўта паст баҳолар ҳам пайдо бўлади. Ишлаб чиқариш 
самарадорлигини ошириш, хўжаликни оқилона юритиш эса молиявий алоқалар 
ва қиймат қонунларидан фойдаланишни талаб қилади. 
Айрим буюмларнинг баҳосини ўзгартириш эвазига давлат уларга бўлган 
эҳтиёжни ҳамда уларни харид қилишни бошқаради. Жумладан, инсон соғлиғига 
путур етказувчи маҳсулотларнинг нархини ошириш эвазига уларнинг харид 
қилинишини чегаралаш ва аксинча, баъзи озиқ-овқат маҳсулотларининг 
нархини меъёрда ушлаб туриш орқали эҳтиёжларни тўлароқ қондириш 
мулоҳазамизга далил бўла олади.