Абдурахим Эркаев мйънавият вд таравдиёт



Download 14,2 Mb.
Pdf ko'rish
bet252/273
Sana28.02.2022
Hajmi14,2 Mb.
#474727
1   ...   248   249   250   251   252   253   254   255   ...   273
Bog'liq
Маънавият ва тараққиёт

Маънавият ва тафаккур эркинлиги
435
Олло^ни на акдан билиш, на физиологик 
этиш 
мумкин. Уни ф акат калбан ^ис этиш, мистик туй гуда у 
билан бирлашиб кетиш мумкин. Масалага бундай ёнда­
шув бандаларнинг ибодатига 
кундалик диний маж- 
буриятларни, мУминликни адо этишига 
\ ш
теранрок; маз- 
мун ва аник; максад, рагбат багишлади: Олло* васлига 
восил булиш мумкин, бу банданинг узига боБлик;. Калом 
Олло* васлини мумин бандасига ф акат нариги, бокий 
дунёда ваъда кдлса, тасаввуф фоний дунёда \а м маълум 
шарт-шароитда унга етишиш мумкинлигини ваъда кдлди 
ва каломдан ташаббусни олиб куйди.
Тасаввуф 
р у \
эркинлигига эриш иш йуллари \акд ц а 
мулохаза юритди. У аьуши ожиз, \иссиётни (ишкди) Ол- 
поща
етказувчи восита, деб эълон килди. Албатта, калом- 
нинг тасаввуфга етакчиликни бушатиб беришининг бошка 
ички метафизик (фалсафий) сабаблари ^ам бор. Улар ора­
сида калом доирасида бир-бирига зид турли заиф мактаб- 
лар ва фиркаларнинг купайиб кетганлиги, баъзилари анча 
мутаассибликка мойил булганини назарда тутиш керак.
Ижтимоий тараккиёт, илм -ф ан, мамлакат ривож и, 
фаровонлиги эркин ва рационал тафаккур юритишга куп 
ж щ атдан бошик;. Иррационал тафаккур, мавхум хилкатга 
интилиш , хаёлпарастлик аловдда ш ахсни Уз наздида, 
субъектив тасаввурида эркин ва бахтиёр кдлиш и мумкин- 
дир, аммо жамиятни эмас. И нсоннинг калб кечинмала- 
ри, эътикрдий туйгуси, ру^иятида aigi доирасига сигмай- 
диган иррационал ж щ атлар, ботиний шуур, кискача айт- 
ганда, трансцендентлик тафаккурдан кам а^амиятга эга 
эмаслигини каш ф этиш ва курсатиш тасаввуфнинг улкан 
ютущдир. Аммо фаноликка интилишда тафаккурни ирра­
ционал кечинмаларнинг тобесига айлантириб кУйиш 
\ ш
бундай мураккаб масалага бир томонлама ёндашувдир.
Шундай килиб, тасаввуф инсон эркинлигини ижти­
моий амалиётдан, тафаккур эркинлигини жамият ва та- 
биатни конкрет илмий тадкик этиш ва билишдан ажра- 
тиб, кУпрок ру^ият, эътикод, ишк; ва ф ано масалалари 
томон йуналтирди. И нсон калбидаги Олло^ни каш ф этиб, 
у билан бирлашиб кетгандагина, хаходий Узлигини кайта 
топади, онги, тафаккури эркинликка кутарилади. Тасав­
вуф ру^ият эркинлигини инсоннинг уз имкониятларини


436
АЫурахим Эркаев
юзага чикариши ва унинг шахсияти юксалиши билан 
6
o f

лаб эмас, балки Оллохни трансцендент каш ф этиши ва 
факат ру\оний камолоти билан боклаб тушунтиради.
Инсон эркинлиги унинг хаёт муаммоларидан уз ф ик- 
ри-зикрини, амалий фаолиятини имкон кддар халос этиб, 
узини эркин кис этишда намоён булмайди. И нсон эркин­
лиги унинг ф акат субъектив кайфиятидан, ^атто эътико- 
дидангина иборат эмас. Нари борса, субъектив кайфият 
ва эътикод инсон эркинлигининг бир куринишидир, баъ­
зан реал мазмундан кура, хаёлий мазмунга эга. Хаётнинг 
реал муаммоларидан, Узини Ураб турган мукит ва вазият- 
дан юз угирган, узОкрхашган киши уз экзистенциал х;ола- 
тини ва экгиёжларини, уларни юзага чикаришнинг объек­
тив имкониятларини яхши англаб олмайди. Бинобарин, у 
холис ва \а р томонлама фикр-мулохаза юрита олмайди, 
яъни эркин тафаккурга эга эмас.
Тасаввуфнинг етакчи позицияга ч щ и ш и д а ижтимо­
ий-сиёсий омиллар таъсири хам катта булганини таъкид- 
лаш жоиз. Айникса, мугул истилоси, мутулларга карши 
курашдаги бир неча авлод \аёти давомидаги муваффаки- 
ятсизликлар, зиддиятлар, кейинги тож-тахт талашишлар, 
бу даврда халк оммасинииг ута каш ш окяашиб кетиши, 
одамларнинг чорасизликдан кар хил муъжизаларга, хаё­
л и й , м истик йул билан Узини овутишга интилиш и ва 
К-клар тасаввуф кенг таркалишига ижтимоий негиз ярат­
ди. Ю корида таъкидланганидек, илк ислом о л Fa сурган 
идеалларнинг \аётда юзага чикмаганлиги, улар талкини- 
н и н г одамларни каноатлантирмай кУйганлиги, уларни 
иррационал, мажозий тал кин килиб, умматлар кунглида 
янги умидлар уйготиш эктиёжи кам тасаввуфга йул очди.
Хар бир тарихий даврда иррационализмни озиклан- 
тирувчи ижтимоий сабаблар етарли булади. Масалан, ^о- 
зирги замон 
F a p 6
рационализми инкирози сабаблари ора- 
сида геополитик, сиёсий, ижтимоий-сиёсий сабаблар, XX 
асрда юз берган жакон урушлари ва янги термоядро уру- 
ш и хавфи, Уша пайтлардаги икки тузум уртасидаги зид- 
дият ва бошка шу каби сабаблар, демографик ва эколо­
гик муаммолар, илмий-техника тараккиёти вужудга кел- 
т и р г а н ж а м и я т ва таб и ат, и н с о н ва ж а м и ят (узаро



Download 14,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   248   249   250   251   252   253   254   255   ...   273




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish