Abdullayeva shahnozaning

2.2. Tasmasimon chuvalchanglarning parazit vakili
Tasmasimon chuvalchanglaming zarari. Tasmasimon chuvalchanglar odam va hayvonlarga katta ziyon keltiradi. Kasallik tug ‘diruvchi ко‘pchilik chuvalchanglar Cyclophyllidea va Pseudophyllidea turkumlariga kiradi. Birinchi turkumdan ichak ligulasi baliqlarga ayniqsa katta zarar yetkazadi. Uning uzunligi 50-80 sm bo‘lib, karpsimon baliqlar (qora baliq, zog‘ora, oqcha, qizil ko‘z) tana bo‘shlig‘ida parazitlik qiladi. Kasal baliqlar o ‘sishdan qolib, ko'pincha halok bo'ladi. Voyaga yetgan ligulaning uzunligi 1 m ga yetadi. U suvda suzuvchi va suv bo'yida yashovchi baliqho'r qushlarning ichagida parazitlik qiladi. Ligula tanasi bo‘g‘imlarga bcflinmaydi, lekin germafrodit jinsiy organi tanasi bo‘ylab ko'p marta takrorlanadi. Qush ichagidan suvga tushgan tuxumdan koratsidiy lichinkasi chiqadi. Lichinka birinchi oraliq xo‘jayin diaptomus qisqichbaqasi tana bo‘shlig‘iga o‘tadi. Uning ikkinchi oraliq xo'jayini baliqlar diaptomus qisqichbaqasini yeb zararlanadi. Parazitning asosiy xo'jayini bo'lgan qushlar esa kasallangan baliqlami yeb zararlanadi.

Odam va sut emizuvchi hayvonlarga exinokokk, miya qurti, qoramol va cho'chqa tasmasimon chuvalchanglari ham katta ziyon keltiradi. Cho‘chqa tasmasimon chuvalchangi qoramol tasmasimoniga o'xshaydi, lekin undan bir muncha kichikligi (uzunligi 2-3 m), boshida so'rg'ichlari bilan birga ilmoqlari bo'lishi, tanasining keyingi qismidagi yetilgan bo'g'imlari 5-6 tadan uzilib chiqishi bilan farq qiladi. Qoramol tasmasimonining boshida ilmoqlari bo'lmaydi; yetishgan bo'g'imlari bittadan uzilib chiqadi va harakatchan bo'ladi. Boshida ilmoqlarining bo'lishi yoki bo'lmasligiga binoan bu ikki tur qurollangan (cho'chqa tasmasimoni) va qurollanmagan deyiladi.Cho‘chqa tasmasimoni bachadonining har bir tomonida 7-12 tadan, qoramol tasmasimonida esa 17-35 tadan yon shoxlari bo‘ladi. Cho'chqa tasmasimoni uchun odam faqat asosiy xo'jayin emas, balki oraliq xo'jayin ham bo'lishi mumkin. Iflos qo'l orqali tuxumlar oshqozonga tushib qolganida, tuxumdan chiqadigan lichinkalar odamning jigari, miyasi, ko'zi va boshqa joylariga borib, finnaga aylanadi. Finnalar og'ir oqibatga, ba’zan o'limga sabab, bo'ladi. Zararlangan odam ko'ngli aynab qayt qilganida ham uning barcha organlari cho'chqa tasmasimoni tuxumlari bilan yoppasiga zararlanishi mumkin. Chunki odam ko'ngli aynab qusgandabo'g'imlari uzilib oshqozonga chiqadi; oshqozon shirasi ta’sirida tuxumlardan chiqqan lichinkalar ichki organlarga borib finnaga aylanadi.
Yosh bolalarga ayniqsa kalta zanjirsimon chuvalchang Hymenolepis папа katta xavf tug'diradi. Parazitning uzunligi 1-4,5 sm ga yetadi; tanasi 100-200 ta mayda bo'g'imlardan iborat. Kalta zanjirsimon odam ichagida yashaydi. Uning onkosferasi dastlab ichak vorsinkasiga kirib olib, sistitserkoid tipidagi finnaga aylanadi. Sistitserkoid ichak bo'shlig'iga chiqib voyaga yetadi va tuxum qo'ya boshlaydi. Tuxumdan chiqqan lichinkalar 19 kunda voyaga yetadi. Parazit tuxumlarini odam iflos qo'li orqali o'zidan yoki ifloslangan suv va oziq-ovqat orqali chetdan yuqtirishi mumkin. Bu parazit bolalarga ko'p azob beradi. Kasal bolaning qorni og'rib, ichi ketadi yoki ichi qotadi. Chuvalchang zahari bolaning nerv sistemasiga ta’sir etadi.
Parazit chuvalchanglardan moneziya muhim iqtisodiy ahamiyatga ega. Moneziya otlar va chorva mollari ichagida parazitlik qilib, og'ir ichak kasalligini paydo qiladi. Moneziya bilan kasallangan hayvonlar kо'plab qirilib ketadi. Moneziya mayda finnalari sovutli kanalar (Oribatidae oilasi) tanasida rivojlanadi. Hayvonlar kanalami o‘t bilan birga yutib zararlanadi.