Abdullayeva shahnozaning

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI

JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
SIRTQI BO’LIM TABIIY FANLAR FAKULTETI
BIOLOGIYA VA UNI O’QITISH METODIKASI YO’NALISHI
2-BOSQICH S0401-20-GURUH TALABASI
ABDULLAYEVA SHAHNOZANING
„ZOOLOGIYA“ FANIDAN TAYYORLAGAN
KURS ISHI

MAVZU: YASSI CHUVALCHANGLARNING TASNIFI

ILMIY RAHBAR: __________________________________

Jizzax 2022

Yassi chuvalchanglar tasnifi
MUNDARIJA
Kirish…………………………………………………………………………….3
I BOB. Yassi chuvalchanglar tipi.
1.1. Yassi chuvalchanglar tasnifi va sistematikasi………......................…………....6
1.2. Kiprikli chuvalchanglar sinfi tasnifi…………………………………………..11
1.3. So’rgchlilar sinfi tasnifi……………………………………………………….14
1.4. Tasmasimon chuvalchanglar sinfi tasnifi……………………………………..17
II BOB. Yassi chuvalchanglarning parazit vakillari
2.1. So’rgichlilar sinfining paraziti……..…………………………………….…...20
2.2. Tasmasimon chuvalchanglarning paraziti……...………...…………………...22
2.3. Sestodsimonlar sinfining parazit ……..………………………………………24
2.4. Monogeneyalar sinfining paraziti…….……………………………………….25
XULOSA……………………...………………………………………………….29
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………..30


KIRISH
Yassi chuvalchanglar eng tuban tuzilgan bilateral simmetriyali hayvonlar. Ulaming tanasi orqali faqat bitta simmetriya chizig'ini o'tkazish mumkin. Ko'pchilik yassi chuvalchanglaming tanasi cho'ziq boiib, dorzo-ventral (orqa-qorin) yo‘nalishida yassilashgan. Yassi chuvalchanglar - uch qavatli hayvonlar. Ontogenezda ularning to‘qima va organlari uchta murtak varaqlaridan, xususan tana qoplagichini hosil qiladigan ektodermadan, ichakni hosil qiladigan endodermadan va ular oraligida joylashgan mezodermadan kelib chiqadi. Yassi chuvalchanglar tanasi to'qimalari bir necha qavat boiib joylashib, ichki organlami xaltaga o‘xshash o'rab turadigan teri-muskul xaltasini hosil qiladi. Teri-muskul xaltasi sirtqi epiteliy va uning ostida yaxlit qavat boiib joylashgan muskul tolalaridan iborat. Odatda muskullar ham halqa va bo'ylama muskul qavatlarini hosil qiladi. Yassi chuvalchanglarning tana bo'shlig'i boimaydi. Ulaming ichki organlari atrofi mezodermadan hosil boiadigan g'ovak biriktiruvchi to'qimadan iborat parenxima bilan to'lgan. Parenxima tayanch, zahira oziq moddalami to'plash vazifasini ham bajaradi. Parenxima moddalar almashinuvida ham ahamiyatga ega; unda har xil hujayralar joylashgan. Yassi chuvalchanglaming ichagi sodda tuzilgan boiib, ektodermal oldingi ichak-halqumdan va endodermal o'rta ichakdan iborat. Orqa ichak va orqa chiqaruv teshigi boimaydi. Bir qancha parazit turlarining ichagi yo'qolib ketadi. Nerv sistemasi bir juft oldingi gangliylardan va ulardan orqaga qarab ketuvchi nerv stvollaridan iborat. Ayirish sistemasi protonefridiy tipida tuzilgan boiib, keng tarmoqlangan naychalar sistemasidan iborat. Naychalaming parenximada joylashgan uchi berk qismi bir tutam kipriklarga ega boigan yulduzsimon hujayralar bilan tutashgan. Naylar maxsus chiqarish (ekskretor) teshik orqali tashqi muhitga ochiladi. Jinsiy sistemasi germafrodit boiib, jinsiy hujayralar hosil qiladigan jinsiy bezlardan va jinsiy hujayralami o'tkazadigan naychalar - jinsiy yoilardan iborat. Qon aylanish va nafas olish sistemalari rivojlanmagan. Yassi chuvalchanglar tipiga kiprikli chuvalchanglar, so'rg'ichlilar, monogeneyalar, tasmasimon chuvalchanglar va sestodsimonlar sinfi kiradi.
Yassi chuvalchanglar har qanday turi, yumshoq tanali, odatda juda yassilangan umurtqasizlar guruhi. Yassi chuvalchanglarning bir qator turlari erkin hayot kechiradi, ammo barcha yassi chuvalchanglarning 80 foizga yaqini parazitdir, yaʼni boshqa organizmda yoki uning ichida yashaydi va undan oziqlanadi. Ular ikki tomonlama simmetrik (ya'ni o'ng va chap tomonlari o'xshash) va maxsus nafas olish, suyak va qon aylanish tizimlariga ega emas; tana bo'shlig'i (koelom) mavjud emas. Tana segmentlarga ajratilmagan; shimgichli biriktiruvchi to'qima (mezenxima) ni tashkil qiladiparenxima deb ataladi va organlar orasidagi bo'shliqni to'ldiradi. Yassi chuvalchanglar odatda germafrodit bo'lib, har ikkala jinsdagi reproduktiv organlardir, ular bitta odamda uchraydi. Boshqa rivojlangan ko'p hujayrali hayvonlar singari, ular uchta embrion qatlamga ega - endoderma, mezoderma va ektoderma - va konsentratsiyalangan sezgi organlari va asab to'qimalarini (miya) o'z ichiga olgan bosh mintaqasiga ega. Ko'pgina dalillar shuni ko'rsatadiki, yassi chuvalchanglar boshqa umurtqasizlar (masalan, artropodlar va annelidlar) bilan solishtirganda juda ibtidoiydir. Ba'zi zamonaviy dalillar shuni ko'rsatadiki, hech bo'lmaganda ba'zi bir yassi chuvalchang turlari murakkabroq ajdodlardan ikkinchi darajali soddalashtirilgan bo'lishi mumkin.
Shuni ta'kidlash kerakki, ba'zi organlar Aspidogastrea tartibini o'z ichiga olgan Monogeneani Trematoda sinfidagi kichik sinf deb hisoblashadi. Turbellariadan tashqari barcha sinflarning a'zolarihayot tsiklining butun yoki bir qismi davomida parazitlik qiladi. Aksariyat turbellarlar faqat erkin yashovchi shakllarda yashaydi.
Ba'zi yassi chuvalchanglar erkin yashovchi bo'lsada, boshqa ko'plab turlar odamlarda, uy hayvonlarida yoki ikkalasida parazitlik qiladi. Yevropa, Avstraliya, Shimoliy va Janubiy Amerikada, odamning tasmasimon qurtlarni yuqtirishi muntazamlik natijasida sezilarli darajada kamaydi. Ammo sanitariya sharoitlari yomon bo‘lgan va go‘shtni pishmagan holda iste’mol qiladigan joylarda tasmasimon qurtlar bilan kasallanish holatlari ko‘p bo‘ladi. Boltiqbo'yi mamlakatlarida aholining katta qismi keng tasmasimon chuvalchang (Diphyllobothrium latum) bilan zararlangan; Amerika Qo'shma Shtatlarining janubiy qismlarida aholining kichik bir qismi mitti lenta (Hymenolepis nana) bilan zararlangan bo'lishi mumkin. Yevropa va Qo'shma Shtatlarda mol go'shti tasmasi (Taenia saginata) kam pishmagan biftek yoki boshqa mol go'shti mahsulotlarini iste'mol qilish tufayli keng tarqalgan.
Yetilmagan bosqichdagi parazitlar (lichinkalar) uy egasiga jiddiy zarar etkazishi mumkin. Yana bir parazitning lichinka bosqichi qo'y (Multiceps multiceps) odatda qo'y miyasida joylashadi. Suyuqlik bilan to'ldirilgan echinokokkning kistalari (ya'ni, ko`plab parazitnng lichinkasiga aylana oladigan ko'plab hujayralarni o'z ichiga olgan qoplar) qo'ylar tanasining deyarli hamma joyida paydo bo'lishi mumkin. Odamlarda jigar, miya yoki o'pkada bu parazitning bo’lishi ko'pincha o'limga olib keladi. Infestatsiya faqat odamlar oziq-ovqat uchun zararlangan qo'ylarga ega bo'lgan itlar bilan yaqin aloqada yashaydigan joyda sodir bo'ladi.
Parazit chuvalchanglarni gelmintologiya fani o‘rganadi. Gelmintlarni o‘rganish va ularga qarshi kurash choralarini ishlab chiqishda K.I. Skryabin boshchiligida gelmintolog olimlar ko‘p ishlarni amalga oshirishgan. Gelmintlarni o‘rganishga bizning vatandoshlarimiz ham katta hissa qo‘shishgan. Ibn Sino o‘zining «Tib qonunlari» asarida dorivor giyohlar yordamida odam ichagidan parazit chuvalchanglarni haydab chiqarish haqida yozgan. O‘zbek olimlari A. T. To‘laganov o‘simlik gelmintlarini, M. A. Sultonov, J. A. Azimov, E. X. Ergashev yovvoyi va uy hayvonlari hamda o‘simlik gelmintlarini o‘rganishgan. Olimlar olib borgan tadqiqotlar parazit chuvalchanglar yetkazadigan zararni keskin kamaytirishga imkon berdi.