Abdullayeva sarvinoz

foyda va naflar olasan.  
(Qutadg’u bilig. 13-bet) 
Foyda,  naf  leksemalari  “biror  narsadan  keladigan  yaxshi  natija,  yaxshi  oqibat, 
zara(ziyon)ning  aksi”  (O’.T.S.I.L.    209-bet)  ma’nolarini  bildiradi.  Foyda  keng 
tushunchaga ega va keng qo’llaniladi.  Naf so’zi esa kitobiy uslubga xos leksema 
hisoblanadi.    Ushbu  so’zlar  matn  tarkibida  kelib,  fikrni  ta’kidlashga,  ma’noni 
kuchaytirishga xizmat qilmoqda.  
Bilim o’ylab ko’rilsa, misoli bir jilov.  U barcha yomon, yaramas ishlardan 
tiyib turadi. 
                  (Qutadg’u bilig. 12-bet) 
Yomon  dominanta  so’zini  qo’llash  orqali  adibfikrda  ta’kidni  shakllantirgan. 
Mazkur so’z otlashib ham qo’llanadi. Yaramas leksemasida belgi darajasi kuchli. 
Har ikkala so’z “Axloqi, fe’l-atvori buzuq” ma’nosini anglatadi. 
Ezgu 
har 
kuni 
yangidan-yangi 
tilak-maqsadlarga 
erishaveradi. 
Yomonlarning esa kundan-kunga mung va alami ortadi.  
 (Qutadg’u bilig. 20-bet) 
Alam-jismoniy  azob,  og’riq  yoki  ruhiy  azob,qiynalish,dard-hasrat;iztirob 
(O’.T.I.L. I tom 37-bet) manosini, mung- hazinlik, mayuslik (O’.T.I.L. I tom 479-
bet) ma’nolarini bildiradi va matn ichidagina sinonimlikni tashkil qilib, kontekstual 
sinonimiyani yuzaga keltirmoqda.Bunda  mazkur o’rinda alam so’zidagi  jismoniy 
og’riq semasi chetlashib, ruhiy azob semasi kuchaygan.   
      Balo, mashaqqatlar, o’kinch va alam 
Yomonlar ulushi bo’ladi, bolam. 
                                                            (Qutadg’u bilig. 20-bet) 

---

43 
 
O’kinch-biror  ko’ngilsiz  voqea-hodisa  va  uni  tuzatib  bo’lmaslik  tuyg’usi  tufayli 
yuz  beradigan  g’amginlik,  xafalik,  afsuslanish,  afsus,  achinish  (O’.T.I.L.  II  tom 
501-bet)  ma’nosini,  alam-jismoniy  azob,  og’riq  yoki  ruhiy  azob,qiynalish,dard-
hasrat;iztirob (O’.T.I.L. I  tom  37-bet)    ma’nosi bilan  ma’nodoshlik qatorini  hosil 
qiladi.  Natijada  baytdagi  ma’no  kuchliroq  ifodalanmoqda  va  ta’sirchanlik 
ta’minlanmoqda. 
O’zi yosh edi-yu, qilig’i ravon, 
Bilimli, uquvli, o’g’ir navqiron. 
                                                       (Qutadg’u bilig. 21-bet)