Abdullayeva sarvinoz

Kichigi sevuglug,qarisi amul. 
O’zi tuzun,alchaq,ko’r,asg’i ogush. 
(
www.ziyouz.com
 kutubxonasi ) 
Kichik-“hajmi-o’lchami  nisbatan  katta  bo’lmagan”(O”TIL.I.389-bet.)  ma’nosi 
bilan  qari  so’zining  “ancha  yoshga  borgan,  qartaygan,keksa””(O”TIL.II.555-
bet.)ma’nosi faqat baddagina antonimlikni bildirib, kontekstual antonimlikni hosil 
qilgan. 
Ajunda alindim o’zumka o’ngi, 
                Qo’vuq, so’kni em gap, to’nim qo’y yungi. 
            Shakardan tatig’liq, qo’viq bo’z manga,  
Jo’z ul bu o’zim to’n ag’ilar tengi.  
*** 
Jahonda ro’zimni yedim har kungi 
           Qipiq, so’k-yemishim, to’nim qo’y yungi. 
   Shakardan shirinroq qipiqdir menga,  
Menga bo’z liboslar ipaklar tengi. 
(
www.ziyouz.com
 kutubxonasi ) 
Ushbu  banddagi  Jo’z-bo’z,    ag’i-  ipak  leksemalari  ham  matn  tashqarida  antonim 
so’zlar bo’lolmaydi. Chunki,jo’z-bo’z  arabcha so’z bo’lib, “qo’l dastgohida paxta 
ipidan  to’qilgan  mato”  (O’TIL.I.157-bet)ni  bildirsa,  ipak  leksemasi  “pilla  qurti 
chiqargan  juda  ingichka  pishiq  tola  va  undan  yigirilgan  ip”(O’TIL.I.333-bet) 
ma’nosini  anglatadi.  Mazkur  so’zlar  o’zaro  zid  ma’noli  bo’lmasada,    misrada 
ularning “silliqlik” va “qattiqlik” semalari o’zaro antonimlikni yuzaga keltirishga 
xizmat qiluvchi vositadir. 
 Bunday misollarni Boqijon To’xliyev tabdilida ham uchratish mumkin: 
Hatto chivin ham fil uchun arzimas dushman emas.  

---

58 
 
                                                                (“Qutadg‘u bilig” 74-bet) 
 Ushbu  o’rindagi  (chivin  –fil)    so’zlarida  o’zaro  antonimlik  holati  kuzatilmasada, 
ammo  mant  ichida  antonimlikni  yuzaga keltira  olgan.  Chivin- “ikki qanotli, uzun 
mo’ylovli,  qon  so’ruvchi  hasharot”  (O’TIL.I.350-bet),  fil-  “Afrika  va  Osiyoda 
yashaydigan  sutemizuvchilar  sinfiga  mansub  katta  hayvon  ”  (O’TIL.II.301-bet) 
ma’nosini  bildiradi.    Ushbu  leksemalardagi    hajm  semasi  o’zaro  antonimlikni 
yuzaga keltirgan.  
Qamug’ ga’yib o’zlar ko’rushsa o’zun.