Abdullayev Mehriddin

Muvofiqlashtirilganlik – qo‘yilgan vazifa, organizm holati va faoliyat shartlariga mos bo‘lgan muvofiqlashgan harakatlar yig‘indisi. U turli insonlarda turlicha namoyon bo‘ladi. Insonning muvofiqlashtirilganligini baholashda turli muvofiqlik qobiliyatlari-

ni aks ettiruvchi bir qator mezonlarni qo‘llash maqsadga muvofiq. Ushbu mezonlar asosida turli insonlarning harakat amallarini bosh- qarish samaradorligi darajasini baholash mumkin.

Ma’lumki, maktabgacha va maktab yoshidagi ba’zi bolalar muvofiqlik testlarida o‘z tengdoshlari yoki kattalarning ham o‘rtacha ko‘rsatkichlaridan ko‘proq natijaga erishadilar (V.S.Farvel). Bu hol, bolalarning muvofiqlik sohasida o‘ta yuqori layoqatlari borligidan darak beradi.

Shundan kelib chiqqan holda, muvofiqlik layoqatlariga insonning, turli murakkablikdagi muvofiqlashuv masalalarni yechish jarayonida namoyon bo‘luvchi va harakat amallarini boshqarish muvaffaqiyatini ta’daqlovchi xususiyatlari yig‘indisi deb ta’rif berish mumkin.

Muvofiqlik layoqatlarining tabiiy asosi bo‘lib organizmning tug‘ma, nasliy va anatomo-fiziologik xususiyatlarini qamrab oluvchi qobiliyatlar xizmat qiladi. Ularga asab tizimining xususiyatlari (kuch, harakatchanlik, asab jarayonlarining turg‘unligi), bosh miyaning tuzi- lishi, uning alohida sohalarini yetuklik darajasi, sensor tizimlarning rivojlanish saviyasi, asab-mushak apparatining tuzilishi va ishlashi, ruhiy jarayonlarning xususiyatlari (sezish, xotira, diqqat, fikrlash), fe’l-atvor va boshqalar kiradi (Yu.F. Kuramshin, 1985).

Muvofiqlik layoqatlari insonning u yoki boshqa faoliyatga qobili- yati borligini tavsiflaydi u ma’lum ko‘nikmalar va bilim olish jarayo- nida takomillashadi. Aytilganlardan, muvofiqlik layoqatlari va harakat ko‘nikmalari turli tushunchalar bo‘lishiga qaramasdan o‘zaro cham- barchas bog‘liq ekanligi kelib chiqadi.

2.