Abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

Tovushlar talaffuzi buzilgan bolalar bilan korreksiyalovchi logopedik ish quyidagi bosqichda olib boriladi:

1 – bosqich tayyorgarlik davri. Bu davrda nutq eshituv organiga doir, fonemalarni tugri kabul kilishga karatilgan, artikulyasion motorikani rivojlantiruvchi va nafas mashqlari urgatiladi.

2 – bosqich tovush pastonovkasi davri. Bu davrda tovushlar nutqka kuyila boshlaydi. Kushimcha ravishda yuzni mimik xaraatlariga doir, umumiy motorikaning rivojlanishiga xam e`tibor karatiladi. Bolalar musika sadosi ostida, kuzgu oldida utirgan xolda sezgi belgilarini ( xursand-xafa, achchik, SHur ) Bolaga barcha mashqlarni ( lab, til, jag mashqlarini) ongli ravishda musika sadosi ostida bajartirishga urgatish, barcha mashqlarni ritmik tarzda olib borish, anik xarakatlar va sanok tarzida o`tkazish zarurdir.

3 – bosqich tovushlar avtomatizasiyasi davri. Bu davrda artikulyasion apparatni rivojlantiruvchi mashqlar, xarakatlarni va intonasiyani rivojlantiruvchi mashqlardan foydalaniladi. Mavzu bolaning talaffuzida kaysi xarf buzilganligiga karab logoped tomonidan tanlanadi.

4 – bosqich tovushlar differensasiyasi davri bulib, tovushlarni bir va kup buginli suzlarda mustaxkamlanadi. Musika yoki musikasiz turli – xil uyinlar, kuprok roli uyinlar, dialoglar asosida ish olibboriladi. Uyin mavzusi turli – xil bulib maksad tovushlarni bir – biridan farklashga karatilgan buladi.

Maktabgacha tarbiya muassasalarida nutq kamchiliklariga ega bo`lgan bolalarni tarbiyalash bolalar bog`chasi tarbiya dasturiga muvofiq tashkil qilinadi Fonetik-fonematik nutq kamchiligiga ega bo`lgan bolalar ommaviy turdagi maktabgacha tarbiya muassasalarning maktabga tayyorlov guruhlariga mo`ljallangan bilim, ko`nikma va malakalar hajmini o`zlashtirishlari kerak.

Fonetik-fonematik jihatdan nutq rivojlanmagan bolalar guruhlariga olib kelingan bolalar 10 oy ichida umumta`lim maktabida muvaffaqiyatli bilim olish uchun zarur bo`lgan asosiy topshiriqlar, ko`nikma va malakalar hajmini o`zlashtirib olishlari lozim.

Nutq faoliyatining ayrim tomonlarini rivojlantirishga qo`yiladigan talablarni aniqlash maqsadida quyidagi maxsus ishlar amalga oshiriladi:

- talaffuz malakalarini shakllantirish;

- fonematik idrokni rivojlantirish;

- tovush analiz va sintezi ko`nikmalarini rivojlantirish.

Tuzatuvchi ta`limning maqsadi: bolalarda umumiy va nutq kamchiliklarini tuzatish hamda bolalarning nutqiy faoliyatini rivojlantirishga yo`naltirilgan maxsus logopedik metod va usullarni qo`llash yo`li bilan bolaning yoshiga muvofiq lug`at boyligi va mustaqil nutq bilan birga to`g`ri, aniq ravon nutqni tarbiyalash.

Tuzatilgan nutqiy material ustida quyidagi ishlar amalga oshiriladi:

- bolalarda so`zning morfologik tarkibiga va so`zlarning o`zgarishga e`tiborni jalb etish hamda so`zlarning gapda bog`lanishini rivojlantirish;

- bolalarda oddiy yoyiq va qo`shma gaplarni to`g`ri tuzish, mustaqil nutqda turli konstruksiyadagi gaplarni qo`llash ko`nikmalarini tarbiyalash;

- mustaqil nutqni rivojlantirish;

- lug`atini boyitish;

- talaffuzini to`g`rilash asosida savodga o`rgatish:

- ixtiyoriy diqqat va xotirani rivojlantirish.

2. Quyida biz fonetik-fonematik nutq rivojlanmaganligini bartaraf etish bo`yicha M.Ayupova (1992) tomonidan tavsiya etilgan logopedik ish tizimi bilan tanishamiz.

Fonetik-fonematik nutq rivojlanmaganligini bartaraf etish bo`yicha olib boriladigan korreksion ish tizimi shartli ravishda 3 davrga bo`linadi. Ularning har birining mazmuni va hajmi jihatidan farq qilgan holda bir-biriga bog`liq hamdir. Korreksion logopedik ishning oldingi davri keyingi davrdagi ish mazmunini o`zlashtirib olishga bolalarni tayyorlaydi.