|
Hududiy jihat. Hududiy jihat doirasida “turistik destinatsiya” tushunchasini baholash birinchi navbatda hududning aniq geografik manzilga “bog’liqlik” mezoniga asoslanadi. Aksariyat mualliflar destinatsiyani o’zgarishi mumkin bo’lmagan va turistlar o’sha tomonga yo’naladigan makondagi ma’lum joy bilan bog’lashadi (P.Pirs, Leyper, M.A.Morozov, S.S.Nikolaev, T.A.Sebekina). A.Yu.Ryabuxaning ta’rifi bo’yicha, makon-manzil bilan bir qatorda destinatsiya sifatida aniq bir hududga bog’liq bo’lmagan inshootlar ham olib qaralishi mumkin, ya’ni muallifning fikricha, destinatsiyaning o’rni o’zgarishi ham mumkin. V.Altxof va K.Kaspar tavsiflarida turistik destinatsiya hududiy-makoniy bog’liqligi masalasi aniqlanmay qolmoqda.
Iqtisodiy jihat. V.Altxof, Leyper, P.Pirs, T.A.Sebekina ta’riflarida turistik destinatsiya sayyohlar tashrif buyuradigan ma’lum manzildek tasavvur qilinadi va u iqtisodiy kategoriya sifatida olib qaraladi, shu bilan bir vaqtda esa K.Kaspar, M.A.Morozov, S.S.Nikolaev, A.Yu.Ryabuxa tavsiflarida destinatsiyani tavsiflovchi muhim xususiyatlardan biri turistik talab hisoblanadi. Binobarin, bu ta’riflarda turistik destinatsiya ular nafaqat turistlar uchun jozibali hudud sifatida tushuniladi, balki birinchi navbatda o’z iste’mol qiymatiga ega va bozor munosabatlari ob’ekti hamda turistik mahsulot sifatida olib qaralmoqda.
Bundan tashqari, S.S.Nikolaev va M.A.Morozov ta’riflarida muhim belgi sifatida turistik infratuzilma mavjudligi ham ilgari suriladi (joylashtirish, ovqatlanish, ko’ngil ochish joylari, transport vositalari). Binobarin, turistik destinatsiya nafaqat tovar yoki mahsulot rolini o’taydi, balki o’ziga xos iqtisodiy makon ekanligi ma’lum bo’lmoqda.
Ijtimoiy jihat. S.S.Nikolaev ta’rifida turistik destinatsiya ma’lum bir ijtimoiy-geografik joy sifatida talqin etiladi, ya’ni muallif fikriga ko’ra, turistik destinatsiya makoni mahalliy jamoat hayotiy manzili ham hisoblanadi. Boshqa mualliflar ta’riflarida ijtimoiy jihat aniqlanmay qolgan.
Boshqaruv jihati. “Turistik destinatsiya” tushunchasi tavsiflovchi boshqaruv sub’ekti sifatida tabiiy xususiyatga ega kuchlar orqali har qanday tizim boshqariladigandek tasavvur qilinadi. Biroq mazkur holatda biz boshqaruv sub’ekti sifatida insonni olmoqdamiz va turistik destinatsiya boshqaruv jihatidan aynan shu tomonlardan baholanadi. Bizningcha, “turistik destinatsiya” tushunchasini ta’riflashda boshqaruv jihati mavjudligi haqida xulosa chiqarish imkonini beruvchi xususiyat uning bozor ob’ekti sifatida baholanishidir. Shunday qilib, K.Kaspar, M.A.Morozov, S.S.Nikolaev va A.Yu.Ryabuxa ta’riflarida turistik destinatsiya boshqariladigan tizim sifatida talqin etiladi.
“Turistik destinatsiya” tushunchasining bir xil izohlanmaslik sabablari avvalo uning yordamida tavsiflanayotgan hodisalarning murakkabligi, dinamikligi va qarama-qarshiligidan iborat, shu sababli uni ta’riflash keyinchalik ham tahlil qilishga asos bo’ladi.
“Turistik destinatsiya” tushunchasining iqtisodiy kategoriya sifatida o’rganilishi va uning ta’riflanishi sanab o’tilgan muhim belgilar sirasiga, bir tomondan, “turistik talab mavjudligi” mezonini qo’shadi va buning natijasida destinatsiya tovar deb qaraladi, boshqa tomondan, unga destinatsiyani iqtisodiy makon sifatida olib qarash imkonini beruvchi “ko’pgina ob’ektlar va ular orasida aloqalar mavjudligi” mezoni qo’shiladi. Ko’rsatib o’tilgan “iqtisodiy” mezonlar turistik destinatsiyaning bir destinatsiya doirasida birikishi mumkin bo’lgan ikkita har xil turini hosil qiladi. Binobarin, “turistik destinatsiya” tushunchasini turlicha “iqtisodiy” mezonlar nuqtai nazaridan ta’riflash tadqiqot maqsadlariga ko’ra turlicha bo’ladi.
Bizningcha, “turistik destinatsiya” tushunchasining to’la ta’rifi ushbu manzilda doimiy yashamaydigan va mahalliy aholi toifasiga mansub bo’lmagan fuqarolar turistik sayohat (turistik safar, ekskursiya) qilish maqsadida tashrif qiladigan ma’lum hudud, manzil, aholi yashash joyi yoki tarixiy-ziyorat ob’ektlari hisoblanadi.
Har bir destinatsiyaga o’ziga xos xususiyatlar mansubdir, ammo quyidagi to’rtta umumiy xususiyatni alohida ko’rsatish lozim bo’ladi:
Destinatsiya quyidagi tarkibiy qismlardan iborat: diqqatga sazovorlik (tabiiy boyliklar yoki inson tomonidan yaratilgan, ya’ni sayyohni sayohat qilishga undovchi narsa); qulayliklar (joylashtirish, ovqatlanish, sayr-tomosha hamda chakana savdo va tibbiyot maskanlari, sartaroshxonalar, valyuta ayirboshlash joylari, banklar singari xizmat ko’rsatish sohasining boshqa korxonalari).
Destinatsiya madaniy qiymatga ega: tashrifchilar destinatsiyani jozibali va sayohatga sarflangan vaqt hamda mablag’lariga loyiq, deb hisoblashlari lozim bo’ladi.
Destinatsiya ajralmasdir, ya’ni turistik mahsulot o’zi bevosita ishlab chiqilgan joyda iste’mol qilinadi va uni sinab ko’rish uchun turistlar destinatsiyada jismonan bo’lishlari zarur. Ta’kidlash lozimki, turistik mahsulotni ishlab chiqish va iste’mol qilish jarayonlari nafaqat makon, balki zamonga ham mos keladi, ya’ni destinatsiyalar oldindan resurs qilib qo’yilmaydi (mehmonxonalardagi xonalar, teatr chiptalari va hokazolar “mavsum orasida”, keyinchalik, teatr mavsumi vaqtida sotish uchun olib qo’yilishi mumkin emas).
Destinatsiya xizmatlari va qulayliklaridan faqat turistlar emas, balki boshqa kishilar ham foydalanishadi: jumladan, mahalliy aholi va ushbu destinatsiya ishchi-xodimlari.
Olib borilgan tadqiqot natijasida, turistik destinatsiya imijiga to’rt asosiy tashqi omil jiddiy ta’sir qilishi aniqlandi:
destinatsiyani geografik jihatdan hosil qiluvchi hudud (mamlakat, mintaqa, shahar)ning umumiy imiji yoki nufuzi;
tashqi ta’sirlar: tabiiy ofatlar, terrorchilik, ijtimoiy-iqtisodiy tub o’zgarishlar va boshqalar;
destinitsiyaning maqsadli bozorlarda kommunikatsion (muloqot) strategiyasi;
maqsadli bozorlar imkoniyatli turistlarining talabi va afzal ko’rganlari.
Turistik destinatsiya imiji o’z ichiga ijtimoiy-iqtisodiy, tadbirkorlik, siyosiy, huquqiy, sarmoyaviy va boshqa jihatlarni olgan hudud umumiy imiji bilan chambarchas bog’liqdir.
O’zbekistonda turistik destinatsiya yetarli darajada rivojlanish salohiyatiga ega. Bu holat ko’p sonli betakror ajoyib tabiiy ob’ektlarning (ko’llar, tog’ cho’qqilari, daryo qirg’oqlaridagi o’rmonlar) borligi hamda boy madaniy-tarixiy meros bilan belgilanadi. Mamlakatimiz hududida turli madaniyat va tarixiy davrlarga oid 4000 dan ziyod arxitektura, san’at va tarixiy yodgorliklar mavjud bo’lib, ularning aksariyati YuNESKOning butun dunyo madaniy merosi ro’yxatiga kiritilgan.
Markaziy Osiyo hududida barqaror rivojlanayotgan respublika sifatida O’zbekiston turistik destinatsiyasi imijining tadqiqot natijalariga ko’ra turistik destinatsiyalarning keyingi rivoji uchun barcha imkoniyatlarga ega ekanligi aniqlandi. Katta turistik salohiyatga ega O’zbekistonning turistik destinatsiyalari hozirgi kunda taklif qiluvchi va iste’mol qiluvchi tomonlarning o’zaro munosabatlar modelini ishlab chiqilishini talab etmoqda, shu tufayli biz tomonimizdan quyidagi turistik destinatsiya doirasidagi o’zaro munosabatlar modeli taklif qilinadi (1.1-rasm).
Do'stlaringiz bilan baham: |
