Abdulla Oripov she’riyatida ijodkor shaxs va davr ruhining aks etishi

Abdulla Oripovning adabiyotimizda muhim o‘rin tutadigan, ammo ayrim bahslarga ham sabab bo‘lgan “Ayol” nomli avtobiografik manzumasi va “Otello” she’rlarida ishq-muhabbat mavzusi boshqacha rakurs-talqinda yoritiladi. Umuman, she’r, shu jumladan, muhabbat mavzusida she’r tasodif tufayli tug‘ilishi mumkin. Ba’zan oddiy, maishiy, arzimas kichik bir detal, voqea katta va kuchli she’rga turtki bo‘lishi mumkin. U qalbda va xotirada to‘planib, to‘lib turgan his-tuyg‘ular, fikrlarni portlatib yuborsa, shunday ijodiy holat sodir bo‘ladi. “Ayol” she’ri yozilishiga turtki bo‘lgan voqea avvalo, eri urushga ketib, qaytmagan va oqibat beva qolgan yangasi taqdiri bo‘lgan. Ikkinchidan esa, shoir ijarada yashagan xonadon egalari qizining deraza oldida o‘tirib har kuni o‘ziga oro berishga, bo‘yab-taranishga, sochini turmaklashga ikki–uch soatlab vaqt ajratishi turtki bo‘lgan. Ammo undan ancha yillar oldin Ikkinchi jahon urushida frontda halok bo‘lgan amakisining qo‘lida chaqalog‘i bilan beva qolgan va boshqa turmushga chiqmagan ayoli – yangasining sadoqati va iroda-bardoshi shoirga chuqur ta’sir qilib yurgan bo‘ladi. Nihoyat, ana shu yangasini va uning og‘ir qismanini eslab va shunda sabr-toqatli, vafodor ayollarrga bo‘lgan chuqur hurmat-ehtiromini ifodalash uchun ham A. Oripov mazkur she’rini bitadi. Xonadon egasining tannoz qizi o‘zi sezmagan holda “Ayol” she’rining yozilishiga turtki bo‘lgan.

АЁЛ

• АЁЛ
• Йигитлар мактубин битганда қондан,
• Келинлар фироқдан чекканда ёҳу,
• Унинг ҳам паноҳи қайтмади жангдан,
• Ўн тўққиз ёшида бева қолди у.
• Севгидан етиму умрдан ярим,
• Қуриган кўксида ёлғиз беланчак.
• Абадий фироқни, ҳайҳот, дўстларим,
• Абадий висол деб билди келинчак.

Қақраган лабларда оловли нафас,

• Қақраган лабларда оловли нафас,
• Кечалар кечмишин айлади кўмир.
• Паришон сочлари ёр кўкси эмас,
• Муздайин болишда қолди бир умр.
• Йиллар ҳам ўтдилар, ҳамон у ёлғиз,
• Мунғайиб термулар ботгувчи кунга.
• Эй номард табиат, борми сенда ҳис,
• Қайтадан бахт берсанг бўлмасми унга?!