Abdulla Oripov she’riyatida ijodkor shaxs va davr ruhining aks etishi

III BOB. ADABIY TA’LIMDA ABDULLA ORIPOV IJODINI O‘RGANISH 

III BOB. ADABIY TA’LIMDA ABDULLA ORIPOV IJODINI O‘RGANISH 

• 3.1. Shoir ijodini o‘rganishda biografik metodning o‘rni
• Adabiy asar – ijodkor shaxsi va talantining badiiy-intellektual mahsuli, ong-tafakkuri, ijodiy mushohadasi natijasi bo‘lib tug‘ilishi hayotiy va ilmiy haqiqatdir. “Shoir ijodiy faoliyatining manbayi uning shaxsida ifodalangan ruhidadir. Binobarin, shoir ruhi va uning asarlari xarakterining dastlabki izohini uning shaxsidan qidirmoq kerak”. Bu nazariy fikrni atoqli adib Asqad Muxtorning umri oxirida yozgan “Tundaliklar”idagi teran kuzatishlari bilan to‘ldirish mumkin. Chunonchi, u adib shaxsi va ijodi ajralmas bir butun ma’naviy-ruhiy olam ekanligini Shunday ta’kidlaydi: “Tanqidchi va adabiyotshunoslar asosan asar haqida gapiradilar. Vaholanki, asar yozuvchidan unib chiqadi; farzandiday unda tug‘iladi, ulg‘ayadi, kamol topadi; u farzandini avaylaydi, himoya qiladi. Asar – yozuvchi taqdiri; kerak bo‘lganda, yozuvchi qurbon bo‘lishga ham tayyor.

Abdulla Oripovning adabiyotimizda muhim o‘rin tutadigan, ammo ayrim bahslarga ham sabab bo‘lgan “Ayol” nomli avtobiografik manzumasi va “Otello” she’rlarida ishq-muhabbat mavzusi boshqacha rakurs-talqinda yoritiladi. Umuman, she’r, shu jumladan, muhabbat mavzusida she’r tasodif tufayli tug‘ilishi mumkin. Ba’zan oddiy, maishiy, arzimas kichik bir detal, voqea katta va kuchli she’rga turtki bo‘lishi mumkin. U qalbda va xotirada to‘planib, to‘lib turgan his-tuyg‘ular, fikrlarni portlatib yuborsa, shunday ijodiy holat sodir bo‘ladi. “Ayol” she’ri yozilishiga turtki bo‘lgan voqea avvalo, eri urushga ketib, qaytmagan va oqibat beva qolgan yangasi taqdiri bo‘lgan. Ikkinchidan esa, shoir ijarada yashagan xonadon egalari qizining deraza oldida o‘tirib har kuni o‘ziga oro berishga, bo‘yab-taranishga, sochini turmaklashga ikki–uch soatlab vaqt ajratishi turtki bo‘lgan. Ammo undan ancha yillar oldin Ikkinchi jahon urushida frontda halok bo‘lgan amakisining qo‘lida chaqalog‘i bilan beva qolgan va boshqa turmushga chiqmagan ayoli – yangasining sadoqati va iroda-bardoshi shoirga chuqur ta’sir qilib yurgan bo‘ladi. Nihoyat, ana shu yangasini va uning og‘ir qismanini eslab va shunda sabr-toqatli, vafodor ayollarrga bo‘lgan chuqur hurmat-ehtiromini ifodalash uchun ham A. Oripov mazkur she’rini bitadi. Xonadon egasining tannoz qizi o‘zi sezmagan holda “Ayol” she’rining yozilishiga turtki bo‘lgan.