Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, 1993 йил

4. ПОК ТАНГРИНИНГ ТАЪРИФИ
ЙЎҚЛИГИ ҲАҚИДА СЎЗ
Шу билан бирга, илк борлиқ – айтиб ўтилга
-
нидек, жавҳар – аслини майдонга келтирадиган 
нарсаларга бўлинмайдигандир. Бу шунинг учун
-
ки, илк борлиқнинг маъносини шарҳлаб беради
-
ган бирор таърифнинг ўзи йўқ. Бу маъно унинг 
икки қисмдан иборат бўлган қисмини шарҳлаб 
бера олишга далолат қилади. Шундай бўлган тақ
-
дирда жавҳарланиш (яъни, субстанцияланиш)га 
ёрдам берган бўлаклари унинг борлигига сабаб 
бўлган бўларди. Бу худди тушунча маъно бирор 

---

182
нарсанинг таърифига бўлак бўлганидек, унинг 
таърифланганига сабаб ҳам бўлади. Шундай қи
-
либ, модда ҳам худди суврат каби улар иккало
-
видан таркиб топишига сабаб бўлади. Бу эса илк 
борлиққа боғлиқ ўлароқ мумкин бўлмаган нарса. 
Чунки у илк борликдир, унинг борлигига бутунлай 
сабаб ҳам йўқдир.
Шундай экан, у бундай қисмларга бўлинмага
-
ни каби сонларга (каммия) ё қандайдир бошқа 
майда парчаларга ҳам бўлинмайди. Бундан ана 
шу маънода шу бир зарурат келиб чиқадики, бун
-
да унинг улуғлиги ва унинг асло жисми йўқлиги 
маълум бўлади. Бу жиҳатдан эса у биргинадир, 
холос. Унинг бирлигининг маъноси ҳам шуки, у 
бўлинмасдир. Бундан чиқди, ҳар бир нарса бирор 
сабаб бўлиб бўлинмас ҳам, демак, у бўлинмаслиги 
жиҳатидан ҳам бирдир. Борди­ю, агар у феъли 
жиҳатидан бўлинмаса, бу жиҳатдан у бирдир. 
Борди­ю, кайфият жиҳатидан бўлинмаса, у кай
-
фият жиҳатидан ҳам бирдир. Борди­ю, ўз жавҳа
-
рида бўлинмас экан, у жавҳарида ҳам бирдир. 
Шундай экан, Биринчи Борлиқ ўз жавҳаридан 
ҳам бўлинмасдир.
5. УНИНГ ЯГОНАЛИГИ ЗОТИНИНГ 
МОҲИЯТИДИР, У АЛЛОҲ ТАОЛО, ОЛИМ, 
АБАДИЙ ТИРИК ВА ҲАКИМ, У ҲАҚДИР,