Абдулла Қодирий майда ҳикоялар ёзганда

НОТАНИШ МАҲБУБАМ

Биз бошимиздан ўтган сирли саргузаштлар, завқли тассуротларимиз, поезд, меҳмонхона-ю денгиз соҳилларидаги ишқий учрашувларимиз ҳақида берилиб суҳбат қурардик. Рожер де Аннет айганидек, жойлашган соҳилимиз жуда гўзал эди. Биз орамизда ҳалидан бери мум тишлаб ўтирган Гонтрандан нима ҳақида ўйлаётганини сўрадик.
-Менимча, Париж дунёдаги энг хушманзара маскан, -гап бошлади у. — Аёллар бу ерда қимматбаҳо безакни эслатадилар. Тўғри, биз уларни ҳар ерда қадрлаймиз, бироқ Париж энг қимматли аёллар салтанати дейиш мумкин.
Эркак бироз ўйланди-да, сўнг қизишиб гапида давом этди:
-Тавбангдан кетай, бу жуда ажойиб-да! Баҳор тонглари кўчаларни яёв кезсанг… ёнингдан эса кичик жуссали аёллар ҳиром айлаб ўтиб кетишади, улар ҳудди энди очилган гулларни эслатади-я. Ёқимли ва жозибали бу манзара… Ҳар нафасда бинафша гулининг майин ифорини туясан. Шаҳар гулзор гўё, аёллар борлигини ҳар он илғайсан. Тавба-эй, улар шундай ёрқин, нозик либослар кийишадики, ярқ этиб кўзга ташланадилар. Улар узоқдан сиз томон яқинлашган сари таний бошлайсиз: аввал бош кийимига қўндирган гулидан, бошчаларини уёқ-буёққа нозик қаратишидан ёки қадам олишларидан. У сизга яқин келганда, ўзингизга-ўзингиз “ана, у ёнимда” деб пичирлайсиз ва кўзларингиз билан тешиб юборгудек тикилиб қоласиз. У бирор юмуш билан юрган қиз, черковдан қайтаётган аёл ёки ошиғи билан учрашувга чиққан маъшуқа бўлиши мумкин. Унинг нозик белидан қадди-қаматини чамалаб кўриш мумкин. Оҳ, агар бир мартагина унинг қўлларидан тутиш имкони бўлсами… Унинг нигоҳи иболи ёки беҳаё, сочлари сариқ ёки қора бўлар, нима фарқи бор? Агар сизга бироз туртиниб кетса борми, оёғингизни учигача музлаб кетасиз. Қанийди, у билан бир бора суҳбатлашсам! Бу йўл бўйлаб қанча нозанинлар учрамади, дейсиз. Уларни нечтасини севиб қолмадим-а… Ҳеч ўйлаб кўрганмисиз, биз умримизда бир марта кўрган аёлни ғойибона, бироқ ўта қаттиқ севиб қолишимиз мумкинми? Бўлмаган гап! Вақт ўтиб, биз аранг бир аёлнинг назарига тушамиз, у туйғуларимизни тўлқинлантиради ҳам. Бироқ бу ҳол узоққа чўзилмайди. Мен яна Париж бурчакларида учратганим- ёқимтой нозанинларни эслай бошлайман ва жудаям асабийлашаман. Улар ким? Қаерда ҳозир? Қандай топсам бўлади? Кўпинча бахт шундоққина ёнимиздан ўтиб кетади. Ишончим комил, мен ҳам нозик қушчамни ўша кўча бўйлаб ўтказиб юборганман, балки у мени бир умр оромбахш ифори билан ўзининг ёқимли тузоғида илинтирармиди?
Рожер де Аннет мийиғида кулганча уни тинглади ва гап бошлади:
-Эҳтимол, сиз ҳақдирсиз. Бу ҳол менинг ҳаётимда ҳам содир бўлган. Бундан беш йил бурун мен ёш бир аёлни учратдим, у мени ҳаяжонга солганди. Аёл қорачадан келган, бошқалар каби нозик бўлмаса-да, бироқ хушбичим, силлиқ сочли ва киприклари қора кўзларига тушган гўзал эди. Нигоҳлари сирли, сурат каби жимгина тикилиши жуда ажойиб эди. Уни кўрибоқ кўзларимни узолмай қолдим. Унинг қадам босишлари латиф бўлмаса-да, мени нимаси биландир ўзига жалб этганди. Уни кўрган куним, аёл Плесй де ла Конкордида карета тўхтатган ва унга чиқмай бир муддат жим туриб қолганди. Сўнг менга қаттиқ тикилди, мен бу нигоҳни ҳеч қачон унутолмайман. Кейин уч ҳафтача фақат у ҳақда ўйладим ва аста-секин жамолини хаёлимдан чиқаришга уриндим. Олти ой ўтгач, мен уни Руэ де ла Паиксга учратиб қолдим. Шунда ҳам уни биринчи кўрганим каби қаттиқ ҳаяжонландим. Яхшиси, уни кузатишга аҳд қилдим. У менга яқин келганида, ўзимни қайноқ олов ичида тургандек ҳис этдим. Ёнимдан ўтиб кетгач эса таним муздек бўлиб қолди. Ортидан боролмадим. Бирор аҳмоқлик қилиб қўйишдан, ноқулай вазиятга тушиб қолишдан чўчидим. Мен ўзимдан қўрқдим.
У орзуларимни ўзи билан олиб кетганди. Мен аёлни майнинг илк куни- қуёш ботиб, оқшом чўккач- дес Чемпс-Элзась авенюсида ёлғиз кезаётганида яна бир бор учратдим. Оловранг шафақ нурларида Арк де Тримф иншооти мағрур қад ростлаган, олтинранг туман эса ҳамма ерни қоплаганди. Мен бу сафар унинг ортидан пойладим, манзилини билиш учун ҳамма нарсага тайёр эдим. Икки марта уни қўйиб юбордим, бироқ оташин туйғулар мени тарк этмади, демак, бу гал ҳам мум тишлаб қолиш ярамайди.
Аёл менга бир қур назар ташлади ва Руэ де Пресбургдаги бир уйга кириб кетди. Мен уни ташқарида икки соатча кутдим, бироқ у чиқмади. Мен аёл ҳақида дарвоза қоровулидан сўрадим. У эса елка қисди:
-Эҳтимол, бирортасиникига меҳмонга келгандир…
Шу тариқа мен уни яна саккиз ой кўрмадим. Январнинг изғиринли кунларининг бирида Булевард Малшербез кўчасида сайр қилаётиб, бир кимсага урилиб кетдим ва унинг бўхчасини қўлидан тушириб юбордим. Энди узр сўрамоқчи бўлиб тургандим ҳамки, бирдан уни таниб қолдим: бу ўша аёл эди!
Аввалига ҳайрат ва ҳаяжондан қотиб қолдим, сўнг унинг бўхчасини қайтарарканман, нима бўлса бўлар, деб гап бошладим:
-Сизни туртиб юборганимдан жудаям ҳижолатдаман, хоним. Биласизми, сизни икки йилдан бери ғойибона танийман, ҳурмат қиламан… Ниҳоят бугун ўзимни таништиришимга имкон туғилди. Шу пайтгача кимлигингиз ва қаердалигингизни билиш учун кўп уриндим. Бундай ғалати гапларим учун маъзур тутинг… Сиз мени танимайсиз. Исмим Барон Рожер де Аннет. Мен… ёмон ниятли киши эмасман, бунга ҳали ўзингиз амин бўласиз. Агар… агар ҳозир кетиб қолсангиз, мен тубсиз қийноқлар оташида қолиб кетаман. Илтимос, иложи бўлса, сиз билан қандай учрашишим мумкинлигини айтсангиз…
Аёл менга бир муддат ҳайрон бўлганча тикилиб турди, сўнг жилмайиб жавоб қайтарди:
-Менга манзилингизни берақолинг… ўзим сизни топиб бораман.
Мен ўз ҳайратимни яшира олмай қувондим. Лекин дарров ақлимни йиғиб олиб, унга ташриф қоғозимни тутқаздим. Аёл тезда уни чўнтагига яширди.
Мен умид билан пичирладим:
-Сизни кўришга қачон мушарраф бўламан?
У бироз иккиланиб турди, кейин паст овозда жавоб берди:
-Якшанба тонги сизга маъқулми?
Мен розилигимни билдирдим.
У кетар экан, менга ўша қаттиқ синовчан нигоҳларини тикди…
Якшанбагача мен туну-кун фақат у ҳақида ўйладим. Бир қарорга келиб, унга тақинчоқ ҳарид қилдим. Бежиримгина қимматбаҳо тошли узукни қутичага ўрадим ва сабрсизлик ила маҳбубамни кута бошладим. Якшанба туни мен умуман ухламадим. Эрталаб соат ўнда у жиддий ва ҳотиржам ҳолда уйимга кириб келди. Унинг қўлларидан тутар эканман, гўё минг йилдан буён танишдек эдим. Уни стулга таклиф этиб, бош кийими ва мўйнали плашини илгичга илиб қўйдим. Сўнг яна қўлларини кафтимга олдим…
Эҳ, дўстларим, мен завқ билан чиройли камзул ва кўк тасма таққан бу аёлни кузатардим. У жуда ёқимтой эди. Бир пайт у ортига ўгирилганда менинг кўзларим беихтиёр унинг елкаларидаги катта-катта қора доғларга тушди. У нима экан? Мен уларга қараб ўйга чўмганимда, аёл бирдан кўзларимга тикилди! Кейин мен эътиборимни чалғитиб, унинг узун киприклари, кўзлари ва қора сочларига назар ташладим. Бироқ хаёлим ўша доғларда эди. Улар менга “Минг бир кеча”даги қўрқинчли руҳни эслатарди. Унга севги изҳор қиладиган пайтим келганда, менинг овозим чиқмай қолди. У ҳаммасини тушунди. Аввалига араз билан боқди, сўнг мўйнасини олиб ўранди ва секин пичирлади:
-Бу ерга келишим осон бўлмаганди…
Мен унга ҳозир узукни туҳфа этиш пайти деб ўйладим, лекин у гапида давом этди:
-Нима учун мени чорладингиз, жаноб?
Мен уятдан сочларимгача қизариб кетдим. У эса индамай уйимни тарк этди.
Бу менинг бор саргузаштим. Энг ёмони шундаки, ҳозир ҳам уни телбаларча севаман. Бирор аёлга кўзим тушса, доим уни излайман. Ҳамма нарса уни эслатади. У доимо мен билан бирга, қалбимда яшаб келмоқда. Бу дунёда борми, йўқми, барибир хаёлан ёнимда. Ҳозир ҳам у қаердадир, менга яқинроқ бирор жойдадир… Унинг елкаларидаги тамға унга тумор бўлсин. Қизиқ, ким эди у? Ҳалигача билмайман. Ўша воқедан сўнг уни бир-икки маротаба учратдим, бироқ у танимаганга олиб кетиб қолди. Балки аёл осиёликдир? Ҳа, назаримда, у яҳудий эди. Лекин нега у шундай бўлиб туғилди? Билмайман, билолмайман…
Тўпланган дўстларимизнинг ҳеч бири ишқий саргузаштлари ҳақида бошқа оғиз очмадик…
ТЎЙ СОВҒАСИ
Жеккуиз Бордиллер уйланмайман, деб аҳд қилганди. Бирдан унинг режаси ўзгарди. Бу ҳодиса бирданига, ёз кунларининг бирида денгиз бўйида содир бўлди. Бир куни эрталаб қумда тобланиб ётганида, шу ерлик, сув бўйида турган аёлнинг нозик ва бежирим қадамлари эркакнинг эътиборини тортди. У қовоғини кўтариб, кўзларини катта-катта очди. Қаршисидаги инсондан ҳайратланди. Ҳеч нимани кўрмас, фақат аёлнинг тўпиғи ва сочларини юмшоқ рўмол билан ўраган бошинигина томоша қиларди. Жаккуизнинг туйғулари уйғониб кетди. Бунга сабаб аёл нозик қадамлар билан хиром айлар ва биринчи нигоҳдаёқ одамни ўзига асир этарди. Эркак ёш аёлнинг ёқимтой юзига, ярашиб турган кулгичлари ва дудоқларига илинди-қўйди. У муҳаббат дардига йўлиқди. Берти Леннисни узун сарғиш қумлоқ ичида кўрганидаёқ, кокилларининг ҳар бир толасини тинглагандек бўлганди. У яқинроғига келганда эса аёлга аста сўзлагиси, ҳеч бўлмаса, у ҳақида ўйлагиси, юрагининг ҳар бир тепкиси унинг бежирим қулоқларига эшитилишини жудаям истади. Наҳотки, бу севги бўлса? У буни билмайди ва тушунмайди, лекин фарзандларининг онаси фақат шу аёл бўлишини истаётганини биларди, холос.
Аёлнинг ота-онаси узоқ иккиланишди, бу ёш эркакнинг ўтмишини билишмасди. Жаккуизнинг айтишича, унинг юраги тоза, садоқатга йўғрилган қалби доим синишидан чўчир экан…
Аслида-чи, аслида эркак қанақа эди? У қисқами, узунми, ҳар қандай суҳбатда қаршисидаги аёлни севиб қолаверарди, дудоқларига ошиқ бўларди. Лекин кейинроқ у бундай муҳаббатдан афсусланарди, боиси бу оддий ҳавас бўлиб чиқарди. Жаккуиз узоқ йиллар биргина аёл билан яшаган эркакларни кўрганса, улардан ҳайратланарди. Эркак аввал уйланганди, собиқ хотинининг моддий аҳволидан дўсти бохабар бўлиб турарди. Жеккуиз уни маблағ билан таъминлар, бироқ хотинини бошқа кўришни ҳам, у ҳақида эшитишни ҳам истамас эди. Хотини унга хатлар ёзар, собиқ эр уларни очмасди ҳам. Ҳар ҳафта эркак аёлдан мунгли ва гинали мактублар олар, шу заҳотиёқ конверти билан иккига йиртиб ташларди. Ҳатто бирор сатрига ҳам кўз югуртирмасди…
Жакуизни ҳали ҳеч ким яхши билмагани учун қиш бўйи синашди. Баҳоргача Бертини эркакга турмушга чиқишига розилик бермадилар. Ниҳоят, ота-она тўйни майга белгилашди, у Парижнинг сўлим гўшаларидан бирида ўтказилди. Ёш жуфтлик анъанавий тўй саёҳатига бормасликка қарор қилишди. Соат тунги ўн биргача чўзилган рақсни ёш жиянчалари якунлашди. Одатда бундай кеч тугайдиган тўй маросимлари одамни зериктириб диққат қилади. Янги оила тунни қизнинг ота-онасиникига ўтказишди, тонгда эса пляждаги бу уйни дилгир юраклар ила тарк этишди. Ахир бу ерда икки қалб топишган ва энг бахтли лаҳзаларини ўтказишганди.
Кеч тушди. Жуфтлик яқин орадаги кичкина япон ижарахонасига кириб келишди, бу ерда рақс авжида эди. Шипга илинган катта рангли чироқлар ўзидан ажиб нур таратар, ҳудди улкан тухумларни эслатарди. Очиқ деразадан уфураётган тоза ҳаво эса уларнинг юзларини эркаларди. Тун осойишта, баҳор нафаси илиқ эди. Севишганлар жимгина бир-бирларининг қўлидан ушлаганча ўтирардилар. Аёлнинг кўзлари орзуларга тўла, ҳаётида катта бурилиш ясаган бўлса-да, бундан жилмаяр, баъзан йиғлаб юборишга тайёр, бахтдан ўзини йўқотай дер, гўё бутун дунё ўзгариб кетгандек, яна ўзи ҳам тушунмас даражада бутун тани ва қалби аллақандай ноаниқ ва ширин туйғу исканжасида эди. Эркак эса унга доимий жилмайишини такрорларди. У бирор гап айтишни истар, бироқ тилига жўялироқ нарса келмас, фақатгина жим ўтириб аёлнинг қўлларини силарди. Баъзан эса “Берти!” дея илхомланиб сукунатни бузар, бу пайт аёл унга кўзларини катта-катта очиб мулойим тикиларди. Улар бир неча сония бир-бирларига қараб олгач, эркак унинг гўзаллигидан хушини йўқотай дерди. Улар шу кўйи ўтирарвердилар. Баъзан рақс тушаётганлар севишганларга қараб қўйишар, бироқ улар жим ва ишонч билан ўтирардилар.
Эшик очилиб, хизматчи кириб келди. Унинг патнисида ҳозиргина почтачи келтирган мактуб бор эди. У тўғри Жаккуизнинг олдига келди. Эркак қўллари титраб хатни олди ва бирдан қўрқувга тушди. У анча пайт конвертга тикилиб, устига нима ёзилганини англолмай, хатни очмай, ўқишга тоби келмай турди. Кейин куч билан уни чўнтагига солди ва ўзига ўзи эртагаёқ бу ердан кетаман узоқларга, деб пичирлади. Лекин хат четидаги катта ҳарфлар билан тагига чизиб қўйилган икки сўз хаёлидан кетмасди: Шошилинч хабар! Бу уни ташвишга солди. Сўнг “узр, азизим, бир дақиқа” деди-да, конвертни очди. Қоғозни ўқиб, қўрқув билан унга тикилиб қолди, ҳар бир ҳарфини ҳижжалаб чиқди. Эркак бошини чангаллаб қолди ва пичирлади:
-Азизим, бу… бу менинг яқин дўстимдан экан. Ҳозир катта муаммога дуч келибди. Мен унга жуда керакман, бу ҳаёт-мамот масаласи. Сени ярим соатга ҳоли қолдирсам мендан ранжимайсанми? Тез қайтаман.
Унга қўшилиб қайғуга чўмган аёл эса деди:
-Оҳ, азизим…
Бир кунлик рафиқаси уни сўроқ қилишга ийманди. Эркак кетди. Аёл бир ўзи рақсни кузата бошлади.
Эркак қўлида шляпаси ва плашини ушлаганча, учта зинани битта қилиб сакраб борарди. Кўчага чиқиши билан вестибюлда тўхтади ва хатни яна очди:
“Жаноб, Равет исмли аёл- айтишича, сизни жуда севаркан- ҳозиргина фарзандингизни дунёга келтирди. Онанинг аҳволи ёмон ва сизга илтижо қилмоқда. Ғамга ботган аёлнинг сўнгги хоҳишини ижобат қилишингизни сўраб мактуб ёзишга қарор қилдим. Хурмат билан, доктор Боннард”.
Эркак шифохонага кириб келганда, аёл чалажон ётган экан. Аввалига эркак уни танимади. Доктор ва ҳамшира уни аёлнинг ёнига олиб боришди. Атроф муз бўлаклари ва қон латталар билан тўлганди. Гилам сувга бўккан, иккита шам қолдиғи столга ёпишиб қолганди. Ётоқнинг ёнида эса саватдан тўқилган белакчакда чақалоқ йиғларди. У онасига талпинар, минг азоб билан қимирлашга уринар, титрарди.
Аёл машаққат чекиб ўлим билан олишарди. Шунча муз бўлаклари ва парваришга қарамай, бир соатдан бери қон кетиши тўхтамасди. У Жаккуиз келганини сезиб, қўлларини чўзди. Бармоқлари шунчалик ингичка эдики, базўр юқорига кўтарилди. Бироқ кўз ёшлари ёноқларидан шашқатор бўлиб оқарди. Эркак тиззасини ётоққа қўйди ва аёлнинг қўлларидан тутиб ўпди. Сўнг аста унинг озғин юзи томон яқинлашди. Ҳамширалардан бири уларнинг ёнига шамдон қўйиб кетди, доктор эса наридан кузатиб турди. Аёл паст товушда гап бошлади:
-Мен ўлаяпман, азизим. Охиригача шу ерда бўлишга сўз бер, кетиб қолма, илтимос. Оҳ, сўнгги лаҳзаларга мени тарк этма…
Эркак унинг сочларидан ўпиб қўйди ва пичирлади:
-Кўп қийнама ўзингни, мен шу ердаман, кетмайман.
Аёл мадорсизликдан зўрға гапини давом эттирди:
-Бу болакай сенинг зурриёдинг. Уни Худодан чин қалбдан тилаганман. Майли, ўлимим эвазига бўлса ҳам… Ҳаётимда сендан ўзгасини севмаганман. Менга ваъда бер: фарзандимизга ғамҳўрлик қиламан деб…
Эркак унинг бемажол танасини кўтаришга уринди. Виждон азоби ва надомат билан шивирлади:
-Уни ўзим улғайтиришга ва тарбиялашга онт ичаман. Мен ўғлимдан айрилмайман.
Аёл тинчланиб, хотиржам деди:
-Болани қўлингга ол, уни севишингни менга исботла…
Эркак ўрнидан туриб, чақалоқни кўтарди. Эҳтиёткорлик билан уни ўрталарига қўйгач, бола йиғлашдан тўхтади.
-Уни қўлингдан қўйма, -деди аёл.
Эркак бир қўлида чақолоқнинг бармоқчаларини, бир қўлида эса нозик аёлнинг билагини ушлаганча, жим ўтирарди. Вақт ўтган сайин у аввал тунги ўн икки, сўнг бир, иккини кўрсатиб бонг ураётган соатга қараб қўярди. Ҳамширалар ҳам столда ўтирганча ухлаб қолишганди. Чақалоқ ширин уйқуда, онаси эса кўзларини юмиб дам олишга ҳаракат қиларди.
Бирдан сукунат бузилди. Аёл билагини эркакнинг қўлидан бўшатди ва тезлик билан боладан нари сурилди. Бўғзидан хирилдоқ товуш эшитилди ва қотиб қолди.
Ҳамшира уйғонди.
-Ҳаммаси тугади, -деди афсус билан.
Эркак бир пайтлар қаттиқ севган аёлига, кейин 4 ни кўрсатиб турган соатга қаради. Сўнг плашини ҳам унутиб, қўлига болани олганча тезлик билан ташқарига отилди.
Ёш аёл эса эри уни тарк этгач, японча уйда уни кутди. Аввалига тинчгина ўтирди, сўнг келавермагач, пастга тушди. Ундан ранжий бошлади. Сўнг уйига борди. Онаси унинг ёлғизлигини кўргач, сўроққа тутди:
-Эринг қаерда?
-Ижара хонамизда, ҳозир келиб қолади.
Бирор соатдан сўнг шубҳалана бошлаган оила аъзолари уни ўраб олишди. Аёл хат келганини ва эрининг ғамгин бўлиб чиқиб кетганини айтиб берди. Улар кута бошладилар. Ярим тунда келин ёш тўкканча ўрнига бориб ётди. Онаси ва икки холаси унинг ётоғи ёнида ўтирганча, юпатишарди. Отаси эса бирор бахтсиз ҳодиса юз бермаганлигини суриштириш учун полиция маҳкамасига йўл олди. Соат тонгги бешларда холлдан овоз эшитилди. Кўча эшик очилиб, ёпилди. Сўнг жимлик чўккан уйни чақалоқнинг йиғиси бузиб юборди. Аёллар Бертининг хонасидан шол рўмолга ўраганча чиқа бошладилар.
Жаккуиз хонанинг ўртасида турарди. Ранги ўчган, базўр нафас олар ва қўлида гўдак кўтарганди. Тўрт аёл унга ҳайрат билан тикилишди, лекин тезда ўзини қўлга олган Берти гап бошлади:
-Нима бўлди? Ким бу?
Эркак унга назар ташлаб, қисқа жавоб қайтарди:
-Бу… бу менинг фарзандим, онаси ҳозиргина ўлди.
У шундай дея титраган қўллари билан гўдакка имо қилди.
Берти ҳеч нима демай болани қўлига олди. Уни ўпиб эркалади ва ёшли кўзларини эрига тикди:
-Онаси ўлди, дедингми?
-Ҳа… қўлларимда жон берди. Мен у билан ёзда ажрашган эдим. Бошқа нарса билмайман. Шифокор чақириб айтди.
Берти пичирлади:
-Ўзим унга она бўламан. Биз уни бирга парвариш қиламиз…

Gi de Mopassan
IKKI HIKOYA
Nodira Ibrohimova tarjimalari

Mopassan (Maupassant) Gi (to‘liq nomi Anri Rene Alber Gi) de (1850.5.8, Turvilyasyur-Ark yaqinidagi Miromenil qal’asi —1893.6.7, Parij) — fransuz yozuvchisi, Ruan litseyini tugatgan. 1870—71 y.larda franko-prus urushida qatnashgan, Gi de Mopassan Floberning shogirdi, rus alibi Ivan Turgenevni ustoz sanab, unga bag‘ishlab maqolalar yozgan. Adabiyotga 1880 y.da she’rlar to‘plami va «Do‘ndiq» novellasi b-n kirib kelgan. U 6 roman,18 hikoyalar to‘plami, ocherk va pyesalar, ko‘plab maqolalar va b. asarlar muallifi. Mopassan ijodi uchun turmushni obyektiv tasvirlash, tilining sodda (tabiiy) va ta’sirchanligi, «hayotni o‘zidanda ishonchli tasvirlash», qahramonlar obrazini ularning xarakter va xis-tuyg‘ulari orqali yaratishga intilish xarakterli. Mopassan ma’naviy qashshoq, munofiq kishilar obrazining butun bir silsilasini yaratgan («Javohirot», «Oila bag‘rida»,«Vasiyatnoma» «Bochkacha», «Iblis» va b.). Uning «Daydi», «Shkaf», «Gadoy» kabi novellalarida turmush qa’riga uloqtirilgan notavonlar hayoti tasvirlangan. Muhabbatni mol-dunyodan iborat deb biluvchi, shu bois har qadamda o‘zini sotishga tayyor ayollar obrazi «Ivetta»,«Haqqoniy tarix» va b. asarlarida mahorat b-n chizilgan. Mopassan sof muhabbat («Oy yog‘dusi», «Baxt»)ni kuylaydi va ma’naviy yuksak oddiy kishilarni qadrlaydi («Simon ota», «Marten qizalog‘i»), vatanparvar va jasoratli insonlarni tarannum etadi («Do‘ndiq», «Madmuazel Fifi», «Milon amaki»). Uning «Hayot» (1883), «Azizim» (1885), «Mont-Oriol» (1886), «Pyer va Jan» (1887—88) kabi romanlarida umumbashariy mavzular, mansabparastlar qismati, boylik orttirishga xuruj qilish yuksak mahorat bilan tasvirlab berilgan. «O‘limdek kuchli» (1889), «Bizning qalb» (1890) romanlarida esa psixologik ruh kuchli. «Hayot»,«Azizim» romanlari (Ibrohim G‘afurov tarjimasi) va bir qancha hikoyalari o‘zbek tiliga tarjima qilingan (O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasidan).