Абду́л-Хами́д II (Abd ül-Hamîd-i sânî, тур. İkinci Abdülhamit; 1842 йил 22 сентябр 1918 йил 10 феврал, Константинопол) – Усмонийлар салтанати султони ва 99- халифа, 1876-1909 йилларда ҳукмронлик қилган
Абду́л-Хами́д II (Abd ül-Hamîd-i sânî, тур. İkinci Abdülhamit; 1842 йил 22 сентябр - 1918 йил 10 феврал, Константинопол) – Усмонийлар салтанати султони ва 99- халифа, 1876-1909 йилларда ҳукмронлик қилган. Усмонийлар халифалигининг сўнгги кучли халифаларидан. Панисломизм ғоясига таянган ҳолда империянинг ҳудудий яхлитлигини сақлаб қолиш ва якка ҳокимиятчилик режими ўрнатишга ҳаракат қилган. Шунингдек, у Ислом оламида халифалик обрўсини сақлаб қолишни мақсад қилган. Шиддат билан заифлашиб ва парчаланиб бораётган Усмонлилар салтанати унинг даврида Европадаги қудратли давлатларнинг ярим мустамлакасига айланди. Султон ҳукмронлигининг сўнгги кунлари Ёш турклар инқилоби билан ёдда қолган бўлиб, оқибатда у тахтдан ағдарилади.
Насл-насаби Султон Абдулмажид I нинг иккинчи ўғли бўлган. Онаси Тиримужғон Хотин-афандининг келиб чиқиши ҳақида ишончли маълумотлар йўқ. Абдулҳамиднинг қизи Ойша-султоннинг хотирлашича, саройдаги бир қари черкес аёл Тиримужғон туғилиб-ўсган жойлардан эди ва ўзини черкесиялик шапсиғлар субэтносига мансуб деб ҳисобларди; шунингдек, Ойшанинг эслашича, унинг отаси шапсиғлик қизларни «онамнинг уруғларидан» деб атарди. Бундан ташқари, Ойша бобоси Абдулмажид I нинг унга маълум бўлган канизаклари орасида фақат черкеслар бўлгани, гарчи, улар ҳақида ҳарамда миш-мишлар кўп бўлсада, биронта арман ёки юнон қизини учратмаганини айтади. Тиримужғон Трабзон ёки Ереванлик Чандир исмли арман савдогарнинг қизи бўлганлиги ҳақидаги гап-сўзларни Ойша асоссиз ва султон саройи ҳаёти ҳақида ҳеч нарсани билмайдиган кишилар тарқатган миш-мишлар ёки отасининг душманлари тарқатган бўҳтонлар деб атаган.
Абдулҳамид яхши таълим олади, хусусан, ҳарбий билимлар орттиради, Европа бўйлаб саёҳат қилади. У Йилдиз (Юлдуз) саройини ўзи учун қароргоҳ сифатида танлаб олади.
Тахтга чиқиши Абдулҳамид 1876 йил 31 август куни, атиги уч ой ҳукмронлик қилган акаси Мурод V «Янги усмонлилар» етакчилари ва Мидхат-пошонинг саъй-ҳаракатлари эвазига тахтдан ағдарилган – ақлдан озган деб эълон қилинган ва қалъада зиндонбанд қилингандан кейин тахтга ўтирган. Тахтга ўтириш пайтида Абдулҳамид II конституция эълон қилиш ва парламентга сайлов ўтказишга ваъда берди. Илк ҳукмронлик кунларидан Абдулҳамид ҳамманинг меҳрини қозонди ва шуҳрат топди: у тез-тез казармаларга ташриф буюрарди, илгари умуман кузатилмаган нарса рўй берган – зобитларнинг ўртоқлик кечаларида иштирок этарди, ҳамма билан мулоқот қилиш учун очиқ ва хушмуомала бўларди. Бироқ унинг ҳукмронлик қилиши оғир шароитларда бошланган. Бутун мамлакат бўйлаб кузатилаётган ғалаён ва қўзғолонлар кўпинча мусулмонлар ва насронийлар ўртасида даҳшатли хунрезликка айланиб кетарди; Сербия ва Черногория билан уруш кетаётганди; молия тизими издан чиққан; Туркияни ислоҳотлар ўтказиш ва сулҳ тузишга мажбур қилиш мақсадида чет элликлар аралашуви хавф соларди. Бундай шароитларда кучли давлатларнинг қатъий талабларига қаршилик қилишнинг умуман имкони йўқлигини тушуниб етган, лекин шу билан бирга, унга қўйилаётган шартларга бўйсунишни истамаган ҳолда султон бажонидил бериладиган, доимо ўзгариб турадиган ва ҳеч қачон бажарилмайдиган «ваъдалар сиёсати» ёрдамида кучли давлатларга қарши курашишга қарор қилади. Унинг ҳукмронлик даврида ўзига хос жиҳатга айланган бу сиёсат чексиз дипломатик ёзишмаларга олиб келган ва масалаларни ҳал қилишни ноаниқ вақтга чўзарди.
Бундай сиёсат султон томонидан ички ишларга нисбатан ҳам қўллана бошлади: ваъда қилинган конституция узоқ вақт жорий қилинмади ва султон уни ҳали етарли даражада тўлиқ эмас деб топган конституция лойиҳаси асосан жаҳолатпарастлардан иборат бўлган махсус «ислоҳотлар кенгаши»га топширилди. Ниҳоят, 1876 йилнинг декабрида вакиллар анжумани Константинополда ўз мажлисларини очиқ деб эълон қилгач, Абдулҳамид ишни чўзишни давом эттириш навбатдаги сарой тўнтаришига олиб келиши мумкинлигини сезиб қолди, Мидхат-пошонинг ўз фикрини ҳимоя қилишига таслим бўлди ва 1876 йилнинг 23 декабрида конституция имзоланди ва эълон қилинди. Султоннинг ўзи катта тантана билан омма олдида конституцияга содиқлик ҳақида қасамёд қилди. Бу билан анжуман ишини тўхтатиб қўйди, бироқ Туркияга ташқаридан ва ичкаридан бевосита таҳдид солган хавф ўтиб кетиши билан Абдулҳамид мутлақ ҳокимият учун кураш бошлади. Бу курашда Россияга қарши уруш катта роль ўйнади.
1876 йил сентябрь ойининг охирида «Московские ведомости» газетаси янги султон характери ҳақида Константинополдан келган маълумотни чоп этди: «<…> Гарчи султон Абдулҳамид қалбини Исломга бағишлаган бўлсада, лекин ўтакетган мутаассиблик унга ёт эди. У бир насронийни сартарош этиб тайинлади, бундай воқеа илгари мисли кўрилмаган эди. Кўплаб сарой аёнлари қандай қилиб кофир қўли халифанинг муқаддас соқолига тегишига йўл қўйиш мумкин эканлигига асло тушунмасдан, бу тайинловни ҳайрат билан қабул қилдилар».
