Abduhamidov F. A

Issiqlik uzatishda ichki energiyaning o’zgarishi 

 

      Sistemani o’zgartirish bilan, ichki energiyani o’zgartirish mumkin. Buning 

uchun  issiqroq  jismga  yoki  sovuqroq  jismga  tekkizish  yetarli.  Masalan,  agar 

sovuq  suvga  qandaydir  isitilgan  jism  tushurilsa,  u  xolda  biror  vaqtdan  keyin 

bu  jism  va  suv  orasida  termodinamik  muvozanat  qaror  topib  temperaturalari 

bir xil bo’lib qoladi. Temperaturalarning tenglashishi isigan jism o’zining bir 

qism ichki energiyasini suvga berishidan dalolat beradi. 

     Bir-biriga tegib turgan turli temperaturali jismlarda ish bajarilmasdan ichki 

energiya almashinuvi jarayoni issiqlik almashish deb ataladi. 

     Issiqlik almashish jarayonida uzatilgan energiyaga issiqlik miqdori deyiladi 

va u Q xarfi bilan belgilanadi. 

    Jismning  boshlang’ich  xolatdagi  ichki  energiyasi  U

1

  bilan,  oxirgi 

xolatdagisini  U

2

  bilan  belgilaymiz.  U  xolda  issiqlik  almashish  jarayonida 

uzatilgan Q issiqlik miqdori jismning ichki energiyasi o’zgarishiga teng. 

    Bu xolda ish bajarilmagani uchun quyidagini yozish mumkin: 

Q

U

 

 

    Shunday  qilib,  issiqlik  miqdori  deb,  issiqlik  almashinish  jarayonida  jism 

yoki jismlar sistemasi olgan (yoki bergan) energiyaga aytiladi. 

    Issiqlik almashinish jarayoni faqat ikkita jism tushuntirilganda emas, balki 

nurlanish  orqali  xam  sodir  bo’lishi  mumkin.  Masalan,  gulxan  yoqilganda 

atrofidagi  barcha  jismlar  isiydi.  Xuddi  shunday  quyosh  nurlari  tushayotgan 

jismlar xam isiydi. 

 

GAZNING ISHI 

 

       Qattiq  va  suyuq  jismlar,  gazlar  xajmini  o’zgartirish  uchun  katta  kuch 

kerak bo’ladi. Bunda mexanik ish bajariladi. 

       Agar gaz silindrda porshen ostida siqilganda, tashqi kuchlar gaz ustidan A 

ish bajaradi, shu vaqtda gaz tomonidan ta’sir etuvchi bosim kuchi, A=-A ish 

bajaradi (18-rasm). 

A

F x

pS x

p V

  

  

 

      Bu yerda: p – gazning doimiy bosimi; 

S – porshen yuzasi; Δx – uning ko’chishi. 

      Gaz kengayishida bajarilgan ish - musbat, 

siqilishida bajarilgan ish - manfiy. 

---

 

27 

Molekulyar fizika 

      19-rasmda uch xil turli jarayonda gazning (1) xolatdan (2) xolatga o’tishi 

tasvirlangan. Uchchala jarayonda gaz turli grafik yuziga teng ish bajarilgan.  

 

       19-rasmda  ko’rsatilgan  jarayonlar  teskari  yo’nalishda  bajarilsa;  u  holda 

ish A ishorasi qarama-qarshisiga o’zgaradi. Jarayonlarning bunday turi qaytar 

jarayonlar deyiladi.