Abduhamidov F. A

Issiqlik dvigatellarining ishlash prinsipi 

     Issiqlik  dvigatellari  turlarining  xar  xilligiga  qaramasdan,ularning  ishlash 

prinsipi umumiy belgilarga ega. Dvigatellarning ishlashida quyidagi umumiy 

belgilarini ajratish mumkin: 

a) Istalgan issiqlik dvigatelida yonilg’ining energiyasi mexanik energiyaga 

aylanadi.  Bunda  yonilg’ining  energiyasi  yuqori  temperaturagacha 

isitilgan gaz yoki bug’ning ichki energiyasiga aylanadi; 

b) Issiqlik  dvigatelining  ishlashi  uchun  turli  temperaturali  ikkita  jism 

bo’lishi shart.  

       Ular  isitkich  va  sovutgich  deb  ataladi.  Bulardan  tashqari,  ishchi  jism 

(bug’  yoki  gaz)  zarur.  Issiqlik  dvigatelining  ishlash  jarayonida  ishchi  jism 

---

 

35 

Molekulyar fizika 

isitgichdan biror Q

1

 miqdordagi issiqlik miqdori oladi va uning bir qismini A 

mexanik  energiyaga  aylantiradi,  qolgan  issiqlikning  Q

2

  qismini  esa 

sovutgichga  beradi  (24-rasm).  Energiyaning  aylanish  va  saqlanish  qonuniga 

binoan: 

Q

1

=Q

2

+A 

       Istalgan 

issiqlik 

dvigatelining 

ishlashi 

ishchi 

jism 

xolatining 

o’zgarishining  takrorlanuvchi  sikllaridan  iborat.  Xar  bir  sikl  turli  jarayonlar- 

dan:  isitgichdan  energiya  olish  (ishchi  jismni  kengayishi  va  u  olgan 

energiyaning  bir  qismini  mexanik  energiyaga  aylantirish)  va  nixoyat, 

energiyaning foydalanilmagan qismini sovutgichga uzatishdan iborat. 

       Sovutish moslamalarida ham xuddi shunday jarayonlar amalga oshiriladi. 

Sovutish  moslamalarining  issiqlik  mashinalaridan  farqi,  jarayon  teskari 

amalga  oshiriladi.  Sovutkichdan  ishchi  jismga  Q

2

  issiqlik  miqdori  beriladi, 

ishchi  jism  A  ish  bajarib,  Q

1

  issiqlikni  isitkichga  beradi(25-rasm). 

Energiyaning saqlanish qonuniga binoan: 

Q

2

+A=Q

1 

         

  Issiqlik  mashinasining  bajargan  ishi  esa  A=Q

1 

-  Q

2

  ga  teng  bo’ladi. 

Bunda issiqlik mashinasi ishchi jismga Q

1

 issiqlik berib, A ish bajardi.  

        Issiqlik