Abdufattox abdugapparov

Pahlavon Niyoz Mirzaboshi (Komil Xorazmiy 1825-1879)
ga
 
nasib  etadi.  Iste’dodli  musiqa  ijrochisi,  mohir  tan-burchi  va  g‘ijjakchi  Pahlavon 
Niyoz  Mirzaboshi  sayohat  chog‘ida  nota  bo‘yicha  kuy  chalayotgan  cholg‘ular-ni 
ko‘rib hayratga tushdi. Cholg‘uchi tanbur chi-zig‘ida  joylashgan ladlar miqdoriga 
muvofiq  ravishda  o‘zida  18  bo‘ylama  chiziqni  mujassam  etgan  tabulatura 
yozig‘i  –  “Xo-  razmcha  tanbur  notatsiyasi”ni  kashf  etdi.  Ladni  bosish  joyi 
nuqtalar  bilan  belgilandi.  Chiziq    ustidagi  va  ostidagi  nuqtalar  bilan  tanbur 
torlarini  usti  yoki ostidan chertish soni  ifodalangan.  Bu  Xorazm   tanbur   yozuvi  
o‘ngdan  chapga  o‘qilgan. Muallif  
xorazm  olti  yarim  maqomining  birinchi  maqomi  “Rost”ni  cholg‘u  va 
aytim  yo‘llarini  yozib  oladi.  Bu  ishlarda  o‘g‘li  Mirzo  Matrasulboy  yaqindan 
yordam beradi.   

---

 
76 
Muhammad  Rahimxon  (Feruz)-ning  yordamida  mashhur  xattotlar  to-
monidan  nusxalar  ko‘paytiriladi.  Nus-xalardan  bittasi  Abu  Rayxon  Beruniy 
nomidagi  Sharqshunoslik  instituti-da,  1  nusxasi  O‘zbekiston  davlat 
konservatoriyasida  saqlanib  kelin-moqda.  Mukammal  bo‘lmasada,  bu  Tanbur 
notatsiyasi “Rost” maqomi    yanga  nota yozuv uslubi ijrochilik  ta-rixiga musiqa 
merosini yozib olish va saqlab qolish yo‘lidagi ilk urinish sifatida kirdi. Notatsiya 
muallifi   katta    musiqa  arbobi va  o‘qituvchisi  ham edi.  Xudoybergan  Muxrkan, 
Xudoyberdi  Mahsum,  Bobojon  bo‘lamonchi,  Muham-mad  Rasul  Mirzo, 
Matyoqub  Xarratov,  Matniyoz  Yusupov  va  ko‘pgina  boshqa  taniqli  sozanda  va 
xonandalar  undan  dutor,  tan-bur,  g‘ijjak,  bo‘lamon,  surnay,  doyra  va  boshqa 
cholg‘ular cha-lishni o‘rganishgan. 
O‘zbek  xalq  cholg‘u  ijrochiligi  taraqqiyotiga  xorazmlik  sozan-dalardan  - 
dutorchi  Qambar  bobo,  bo‘lmonchilar  Abdurahmon-bek,  Abdulla  bo‘loman, 
Yoqub  bo‘lamon,  surnaychi  Sharif  Meh-tar,  tanburchi  Muhammad  Yoqub 
Xarratov,  Usta  Xudoyberdi,  Niyozxo‘jalar  katta  hissa  qo‘shishgan.  Xorazmda 
garmonchilardan  Safo  Mug‘anniy,  Xo‘ja  Otajonov,  Jumaniyoz  Xayitboyev  va 
boshqalar xalq orasida juda mashhur edilar. 
Ta’kidlash  kerakki,  notatsiya  kashf  qilinganligiga  qaramay  o‘zbek  xalq 
musiqa  cholg‘uchiligi  asosan  ko‘p  sonli  ijrochilik  san’ati  ustalari  tomonidan 
yaratilgan  an’anviy  og‘zaki  usulda  rivojlandi.  Musiqa  asarlariga  jiddiy 
yondashuv esa har bir ijro-ning takrorlanmas o‘ziga xos bo‘lishini  ta’minladi.   
Pahlavon  Mirzaboshi  Komil-ning  shogirdi