A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

^Sî)) Aynı eser, VIİI, 175.

fikirleriyle alâkadar olan bu hareket, 155 7 - 1558 yıllarında Batı Ka- zakistanda, Edil-Yayık havzasında o güne kadar misli hatırlanmıyan bir kıtlık yüzünden umumî bir şekil aldı. İngiliz Jankenson bu açlık yı­lında Nogaylarm memleketinden geçmiş ve faciaları bizzat görmüştü. Bozkırın birçok yerlerinde hiç kullanılmıyan «ekmek», Mangıt-Nogay- lar için yegâne azık olmuş, o da ancak Rusyadan gelebilmiştir. Hay­vanların kışın kırılmasından (Orta Türklerin tâbiriyle «cut» tan) ileri gelen bu açlık tarif edilirken, Başkurt > ve Mangıt-Nogay şecerelerinde «965 inci yıl (hicrî hesapla) okadar açlık oldu ki, halk ekmek ile ge­çinmek mecburiyetinde kaldı» deniliyor. Bunların içinde bulunan türk seyyahı Evliya Çelebi de «Nogaylar ekmek yerlerse, karınlarına yapı­şıp ölürler» diye mübalâğalarda bulunuyor. Filhakika Mangıt türkü­lerinde Rus eline düşen askerin hapishanede ekmek yedirtilerek öldü­rüldüğü söyleniyor. Fakat Rusya da, o ekmeği pek ucuz vermemiştir. Bunun neticesi olarak Maiîgıt-Nogayların şimalbatı yaylalarında, Edile yakın yerlerde Rusyaya ve Astarkhana bitişik yerlerde göçmekte olan ve evvelce «nuradm» (veliahd) iken, kendi yaylası plan «Buzan» sa­hasında Ruslarla pek uzlaşmış olan «Alçı İsmail Mirza» gibilerin nü­fuzu arttı. Herkes_: ona muhtaç oldu. O da Rus tâbiiyetini kabul
etti (1558) .
M
Mangıtlann
Dağılması
irzaların İsmail Beğe ve Ruslara düşman olan, Rus istilâsına şahit olup oturmak istemiyen ve aynı zamanda buna karşı ciddi .mukabele .imkânını da görmiyenleri, kendilerine tâbi Elleri alıp bir tarafa göçmek fikrine düş­tüler. 1558 yılında Alçı İsmail Beğin «orda» smda bulunan rus elçisi Moskovaya gönderdiği raporda, «Nogaylar tamamiyle harap oldular, iflâs ettiler. Başlarını nereye sokacaklarını bilmiyorlar. Bukhara ve ya­hut Kırımdan hangisine geçeceklerini tayin edemiyorlardı. Fakat son günlerde Kırım tarafını ihtiyar ettiler» diyor ⁹⁰). Buna, Rusların Mir­zalar arasında yaptığı entrikalar da sebep : olmuştur' İsmail Beğ ve rus düşmanı olan biraderi Mamay Mirza, diğer biraderi Alçağırın oğlu «Urak Mirza» halk tarafından çok seviliyorlardı. İsmail, «Urak Mir­za» yı nazam kılarken «Kalyu» ve «Sarı» adlı iki serseri eliyle haince Öl­dürttü. Urak Mirzanın, ozamanın siyasî hayatında pek mühim rol oy- nıyan, anası tarafından bu vak a dolayısıyla söylenilen bir ağıtta, Batı Kazakistanda Nogaylarm basma gelen felâketler de sayılmaktadır. Bu ağıtta kendisine «malay» yani hademe olarak tanıdığı rus kniazının