A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

S
Mangıt-Nogay He-
sabına Kazaklığın
Büyümesi

ikinci yarısında ve 17 nci asırda Edil havzasının türk kabileleri tarafın­dan tahliye edilmesi o kadar ciddî idi, ki Kalmukların bir kısmının Edi­lin garbına ve diğer bir kısmının da Cungaryaya- muhaceretinden sonı- ra, Edil-Yayık arası 19 uncu asır başına kadar büsbütün boş kaldı. 1801 yılında Kiçiyüz Kazak Jkanı Bükey’in idaresi altında buraya gelip yer-

ahranın Özbeklerden sonra Nogay kabileleri ta­rafından işgal edilen kısmı da 1 8 inci asırda Ka­zak hanlarına tâbi oldu.' 16 ncı asırda (Saydak ve Yusuf Mirzalar zamanında) burada Mangıt- Nogaylar, yalnız Edil doğusunda iki milyon _:kadar sayılıyorlardı. İle­ride tarih kısmında da anlatacağımız üzere,, doğuda Temürîler devle- tiniri teşekkülü ve batıda Istanbulun alınmasıyla Kırımın Anadoluya ilhakı, Edil sahasındaki kabileleri «Bukhara» (Mâverâünnehir) ile ^;«Rûm» (Türkiye) dan ikisinin birini seçmiye mecbur edince, aşağı Edil ve Yayık’ta kabileleri alıkoymak ve kuvvetli hükümet tüzümek imkân haricinde kalmıştı. Ozaman buraya Rus girip ve 1558 yılı kıtlığında hayvan (tuvar)larmdan mahrum kalan kabilelerin rus ekmeğiyle ge­çinmek mecburiyetinde kalması, Nogaylar içinde «Alçı İsmail» gibi rus taraftarı adamları iş başına getirdi; kabileler de dağıldı. Kalmukların mütemadiyen taarruzları, nihayet 1643 te Edil ve Yayık arasında yer­leşmesi, Nogayların mühim bir kısmını, siyasî ve aristokrat zümreleri­nin ekseriyeti başta olduğu halde, Kırıma ve oradan da Kafkasya ve Rumeli taraflarına attı. Fakat o iki milyon Nogaym kahir ekseriyeti Edilin doğusunda kalmakta devam ettiler; bunların da bir kısmı Kho- rezm ve Sır Derya sınırlarına gitjtiler. Bu münasebetle Bukharadaki As- tarkhanî hanlardan Abdülaziz (1645-1680) ve Süphan Kulı (1680- 1702) Hanların zamanında, Deşt-i Kıpçak’tan Mâverâünnehre yeni ka­bileler gelmiş ve Sır Derya havzasında Kazak hanları kuvvetlenmiştir. Elyevm Turgay ve Ural vilâyetlerinde yaşıyan «Kazak» kabileleri ev­velce «Nogay» heyetine dahil olan kabilelerden ibarettir. 16 ncı asrın