A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Uruğlı özbeklerin ®^uf^{ün Özbekler art,k} ‘“»«niyle meskûndur.
Ahlâk Âdet ve ^nız bazı uruklar yaz günlerinde tarlaları ya-
Lehçe Hususiyetleri "^{mda <îe “> ve $arkî Bukharadaki bazı uruklar da hayvanlarını ve dermeevîerinı alarak dağlara çıkar.. Özbeklerde artık şeriate ve yahut Avrupa kanu­nuna mukabil olan .ananevi âdetler ve örfî türk kanununun hükmü kal­mamıştır. Eti çok yerlerse delkimiz, Cızak tümeninde, Şarkî Bukharada ve Khorezm deltalarında bulunan Özbeklerden başkalarında unutul­muştur. Kadınları da, ekseriya Kent Türklerinin ve -Taciklerin tesiriyle kendi köylerine mensup olmıyanlardan kaçmağa başlamışlardır. Bunun­la beraber aşiret taksimatı siyasî ■ ve İçtimaî ehemmiyetini hâlâ kay­betmemiştir. Bu cihet bihlassa 'son milli savaş sırasında görülmüş ve R uslar bundan istifade-etmiştir. Özbek ağırbaşlı, ciddî ve samimîdir. Savaşlarda yine eskisi gibi cesur ve .merhametsizdir. Siyaset bulutları, karardığı ve yahut köyün bir tarafında kavga başladığı zaman yerlerin­de rahat oturamazlar. Fikrî faaliyetten ziyade ciddî ve ağır vücut id­manlarına ehemmiyet verirler. Özbek ve Kazaklarda «Kök Böri» (ya­hut «Köpkeri») denilen eski usul askerî sporlara rağbet fevkalâdedir, Özbekler medenî hayata geçtikleri halde bile eski askerlik ruhunu mu­hafaza etmişlerdir. Türkistanın siyasî hayatında en mühim rolü bunla­rın oynıyacağı şüphesizdir. Eski destanlar,'hele o ölmez «Özbek Köroğ-}
-*) Türkün binlerce yıllaıdanberi içerisinde yaşayıp geldiği «ev» e, biz hu­ğun eskiden olduğu gibi sadece «ev», yahut «oba» diyemeyiz. AvrupalIları «yurt» hattâ «yurta» (!) demek gülünçtür, zira «yurt», yahut «yurd» ev değil gö­çebelerin evlerinin bulunduğu yer, mânzil’dir. Göçebe Türkün «ev» ini «çadır» tesmiye etmek de olmaz, çünkü çadır, «çetir» şeklinde hükümdarların başında i«âk olunduğu gibi, keten ye kumaştan yapılan, daha ziyade yağmur ve güneşten muhafaza eden çadırın ismi olmak üzere en eski eserlerimiz­de (bk. Mahmud Kaşgarî, I, 340) mevcuttur. Türk «eV» ine «köçer ev», ve «köç- oba» da denir; fakat bu kelimeler bütün göçer evleri (meselâ «küterme», «telegen», «alaçık», «kâbıt», «küymeli araba» v. s. [bk. İbn Fadl&n, 119-1SZ] adlandırmak için umumi ıstılahlar olarak kullanılabilirler. Türk, «ev» ine «keçe ev», Kazaklarda «kiyizöy» denilse de, Ortatürklerde kullanılan «termeöy», yani «dermeev» daha münasiptir, zira bü evin esas hususiyeti portatif iskeletten ibaret, olmasıdır; o cihetten kendisine sadece «kirege» de denilmiştir (M. Kaşgarî, I, 333, 373). «Der­meev» in örtüsü keçe olduğu,gibi, avcı kabilelerde hayvan derisiyle, hükümdar- Jann ve zenginlerin «orda» larında da ipekle dokunmuş halılar olmuştur. Böyle «dermeev» lerin kirege ve «ok» 1ar. altınla ve .fil.dişleriyle zineUenmiş ve mil­yonlara mal olan bir mesken ve medeniyet âbidesi olmuştur. Bu,-«çadır» değil ♦ev» dir, yalnız «derme ev» diı\
— Al —
Iuüu» bütün müşkülât günlerinde kendilerine refakat eder. Bunların nazarında «Özbek» kelimesi filhakika «kendi kendine hâkim» mâna­sında anlaşılmıştır. Kendi aralarında halk şairleri, bakşılar toplantılar­da «özbekdin basqaga bcklik yaraşmas» şiirlerini söylüyorlar ve ya­bancı istilâsına karşı düşmanlık ve kin besliyorlar. Köylerine sığman rus düşmanlarını metanetle ' himaye ediyorlar. Türkistanda 1916 d* başlıyan bütün isyanlar bunların hesabına olmuştur. Şarkı Bukharada Konrat, Şehrisebzde Kineges, Semerkandda Nayman, Ferganede Kıp­çak uruklarının savaşta kahramanlıklarını biz bizzat görmüşüzdür. «La- kay» ve «Dürmen» urukları cesur, fakat fazla serkeştirler. 1831 de İngiliz seyyahı «Borns» Lakavları cengâverlik ve şakavetle tavsif et­miştir. Kadınları bile, erkekleri evde yokken, sahraya çıkıp kervan ba­sarlarmış. Bu münasebetle İngiliz seyyahı bunlara «Özbek Amazonları» diyor. Hâla da Lakay o Lakaydır. Kazaklarda höy\^h}t_uruk_. «OsJ„_ Yurt» ta yaşıyan «Aday» lardır. 1919 da Ural-Rus-Kozak askerleri Bolseviklerden Mangışlağa kaçarken Adaylar «ulca» (^ganimet) ve yağma ananelerine daha ne kadar sadık kaldıklarını göstermişlerdir, özb eki erin etnik teşkilâtı ve İçtimaî hayatı daha öğrenilecek sahadır.