A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Türkistanda bilhassa profesyonel mekteplerin tâmimine, Avrupaya talebe göndermeğe ehemmiyet verilir.

.19) Kadîm bir medeniyetin ocağı olan Türkisjtanda asırlardan • beri teraküm edip gelen medeniyet eserlerinin . muhafazasına ve bunla­rın da yerli hars ve medeniyetin yükselmesine hizmet edecek bir şekle sokulmasına çalışır. »
Zümre müntesiplerinden bazıları, iptidaî mektep tedris usulünden kalan «cedid» kelimesinin zümre, yahut fırka ismi olarak kabul ediJemi- yeceğini ileri sürdüler ve ona «Radikalistler tüdesi» ismini vermek tekli­finde bulundular. Sosyalizm aleyhtarı olmak itibariyle bu zümreye yakın bulunan Mustafa Çokayev de 1926 da, bu zümre yaşarsa ona «Türkis­tan Radikal Fırkası» ismini vermeği düşünmüştü. Fakat Rus ve Türkis­tan Sovyet edebiyatında «cedid» ismi kullanılıyor, biz de bunun için bu zümreyi «Cedid - Terakkiperverler tüdesi» diye tesmiye ettik. Be­nim, Ârifoy ve marhum Dinşenin Bukharada iken yapabildiğimiz müs- bet işlerin başlıcası, muhtelif siyasî ve İçtimaî fikir cereyanlarını durdu­rup, onları iki esas zümre etrafında ve sonra da «umumî ittihad plat- forması» dediğimiz «Millî Birlik» etrafında toplıyabilmemiz olmuştur. Türkistan Cumhuriyetinde başlangıçta, Bukhara ve Khıyva Cumhuriyet­lerinin istiklâli ve diğer ülkelerin muhtariyeti müdafâa ediliyordu. Bü­tün Türkistan için istiklâl şiarını Türkistan siyasî zümreleri vç «Millî Birlik» daha 18 ilkteşrin 1922 de Taşkent içtimalannda kabul etmiş ise de, Rusları vakitsiz kuşkulandırmamak için ilâve olunan «zahirde limaslahatin otomoni talebini ileri sürmek» kaydı herkesi memnun etmiş­tir. Hür siyasî hayat yalnız gayri resmî hayata münhasır kaldığından* gerek «cedid» ve gerek «sosyalist» tüdleler kendi ilmihal ve program­larını hayata tatbik edip mücadele edemediler. İktisadî mesdelerdeki fikir farkları, yalnız kâğıt üzerinde kalıyordu* Bir sosyalist veyahut ko­münistin Türkistan Millî Birliğine intisap ederken cedidlerin programını

kabul etmek esasında değil, bir sosyalist programını taşıdığı halde girmiş olması daha ziyade bir vicdan meselesi idi. Yoksa millî mücadele sa­hasındaki faaliyet ve t^şvikatta, her yerde yedi maddelik «Cemiyet» programı kâfi geliyordu, ve bizim maksadımız da, buna nail olmaktı.