A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

lardır. Bunun neticesinde Sır havzasındaki ziraat harap oldu ⁴⁰) 1860
yılında 80 yaşında ölen Cankhoca Batıra ait rivayetlerden anlaşıldığına göre Sır Derya (doğrusu onun sol kolu olan Yeni Derya) havzasında Karakalpak köy ve kasabaları, daha 18. inci asrın sonunda bile çoktu. Şimalden, Ruslardan kaçıp Sır Derya havzasına gelerek, oradaki Ka- rakalpakları Khorezme kaçıran oymakların çapullarına iştirak ettiği za­man Cankhoca, 18 yaşında idi. Demek bu vak’a 1 789 yılında olmuş­tur⁵⁰). Bununla beraber 185 7-1860 yılları arasında bile, Akmescid merkez olmak üzere, Aşağı Sır Derya havzasında 8.000 ev kadar Ka­zağın. her yıl 24.000 desatina kadar ekin ektikleri, o yıllarda oralarını idare edip, Kazak ekinciliğine dair malûmat toplıyan Asmolowsky ile muavini Yusuf Mayor tarafından tesbit edilmiştir. Bu iki kişi, bundan başka, idare ettikleri Sır Derya vilâyeti Kazaklarının kullandıkları sa­panın, pek iptidaî ve sâde olmakla beraber, çevirdiği toprağın altında rutubetin uzun zaman muhafazasına sebebiyet verdiğini, bundan dolayı Kazak sapanıyla sürülen toprağın, Rus sapanıyla sürülen toprağa göre, daha çok mahsul verdiğini kaydetmektedir. 1865 te Başkurt ordusu­nun ilgasından sonra, Başkurdüstandaki köyünde yaşayıp ölen Yusuf Mayor, Sır havzasından Türkistan Medeniyetini bile kendisiyle birlikte getirmişti. Çocukları arasında Türkistan usulünde bahçecilik ve imaret an’aneleri yaşıyordu ⁵¹).
^4!>) L e v 5 i n, Opisanye Kirgiz-Kayaatskikh Od i Stepey, III, 199, 244, 288
³⁰) İzvestiya Obşçestva Arklıeologiyi Kazan, XII, 245-249.
^,1) Yukarıda «Yeni medeniyetle temasa gelen ilk Türkler» babında zikri geçen Yusuf Mayor (Vayskovoy Starşina Yıısıı/ Karamişev), müellifin komşu köyü olan Makar köyünden neşet etmiş olduğundan, hayatı, müellifçe malûmdur. Bu zat, Kazaklarda ziraat ve Başkurtlarda at terbiyesi meselesine dair rapor ve ma­kaleler yazmış olup; bunlardan bazılarında «Orenburga tâbi Kazaklar* (Ktrgizskaya step Orenburgskago Vedomstva. Petersburg 1865) isimli mühim eserin müellifi er­kânı harp miralayı L. Meyer istifade etmiştir (s. 103). Yusuf Mayor faziletli ve cesur bir kimse olup, Başkurdüstanda ve ordusunda çok sevilmiştir. Başkurtların Yusuf Mayor şerefine bağladıkları bir musiki bestesi bugün de pek meşhur olup, bazan memuriyet yeri olan Akmesçide nisbefle «Akmesçit köyü» adıyla da tesmiye edilir. Yusuf Mayorun akraba ve evlâdı, aramızda, münevver adamlar sayılırdı. Bunlardan eski kanton muavini Ömer Hacı, Türkistan usulünde bahçeçilik eder ve güzel elma yetiştirirdi. Hepsinin evleri Türkistan usulünde sıva ile yapıl­mıştı. Yusufun çocukları, son Başkurt millî harekâtında da mühim hizmetler .göstermişlerdir.