A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

«s*
^esası ittihaz etti; v_e Türkistan da . ı • ^aZanyeyj» ^^evIet siyasetinin rikalarmda T' u f? ^{yUnUn M}°^Sk°^{Va Ve Lodza d}°^kama fab-
S
²⁹> Yadrint
tbtr kak Koloniya, Petersbur İ892, s. 708İ
temlekelere dağıtmak, rus zadegan ve alpağut ^:i0) sınıfım mutazarrır edeceği hakkmdaki düşüncelerin yerine, sonradan (1891 yılında) zi­raat meydanının genişletilmesi, rus ticaret sermayesi için daha kârlı ola­cağına dair fikirlerin yerleşmesi, büyük amil olmuştur.
Cenubî Türkistanda Amerika pamuğu, baş don- Pamuk Ekiminin dürücü bir şekilde inkişaf etti. 1884 te ancak 300 Getirdiği Esaret desatina ekilen bu pamuk, iki yıl sonra I 2.000, dört yıl sonra da (1890 da) 59.000 desatınaya çıktı. Bunun da esas merkezi Fergane idi. Fergane zaten hanlıklar ça­ğında dahi Mâverâünnehrin İktisadî merkezi idi. Rus devrinde ise, Türkistanm İktisadî hayatında tamamiyle hâkim bir vazıyet aldı. os- kova ve Lodza fabrikacıları pamuğu başlangıçta yerli türk komisyon cular. vasıtasıyla alıyorlardı. Fakat az sonra pamuk toplamak için, pamuk bölgelerine, kendilerinin mümessillerini göndermeğe aş a ı iar. 1911 yılında bu komisyoncular hep Rus, Ermeni ve Yahuçhler- den ibaretti. Eski mahallî komisyoncular artık ikinci derecede ır ro ovmuyorlardı. Memlekette köylünün mukadderatı artık çar hüküme­tinin ,:uyezd» (tümen), «uçastok» (sancak)ları idare eden »bjtlen- nin elinden bilfiil bu fabrika mümessillerinin eline geçmege başladı
Türkistanda pamuk, sulama ve kanal açma usulu ile yetiştiril­mektedir. Pamuk tarlasının işi çoktur. Birkaç hektar eken bir. arle, bunun isini yalnız başına beceremez. Ferganede bir desatina buğdaya 36 gün,' bir desatina pamuğa 140 gün emek sarf etmek ıcab ediyor. DiSer taraftan pamuk ekiminin inkişafı dolayısıyla su sarfiyat, da co Saldı Su sarfiyatının çoğalması yüzünden Ferganede tarlalara su günde ancak birkaç defa verilmeğe başlandı. Bu kısa zamanda sudan istifade etmek için her aile, ücretle işçi tutmağa mecburdu. Hatta U 2 desatina pamuk ekenler bile işçi bulundurmak mecburiyetin vorlardı. Bununla pamuk ekimi çok pahalıya, meşe a - ır esa ma muk 19 11 yılında Ferganede 173-196 rubleye mal oluyordu Bunun irin kredi almak lâzım geliyor. Umumiyetle pamuk ekim, « re ı>>sız olamaz. Bu krediler de köylüye büyük faizle verilmektedir. Kred j fabrikacılar yerli komisyonculara % 12 hesabına komisyoncular
köylülere C 40, hattâ % 60 hesabıyla veriyorlardı. 190 y
Fergane ahalisi pamuk fabrikalarına bir buçuk milyon ruble borçlu
V-rupa dillerinde proprietaire, landholder, Gutesbesitzer; rusçada - mefhumunu biz. türkeede (meselâ Göktürkçede) kullan,İm,ş olup bu-