A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

İstilâ doğudan da geliyordu. 1863 te Batı Çin Çinliler ve Gulca Müslümanları Döngenler isyanı dolayısıyla Çin
esaretinden kurtulan Doğu Türkistanda, her şeh­rin hâkimi müstakil olmuştu. Sır Derya havzasında Ruslarla çarpışıp, Ak Mescid i kaybeden kumandan Piskentli Yakub Beğ, Khokand hü­kümeti tarafından az bir kuvvetle Kaşgara gönderilmişti. Akıllı ve tedbirli olan bu zat, bütün memleketi kendi elinde birleştirdi. On bir yıl (1867-1877) bu memleketi güzelce idare etti. Ingiliz-Hind hü­kümetiyle dost olup, onlar vasıtasıyla Türkiye ile münasebete girdi ve subaylar getirtip asrî, muntazam ordu teşkil etti. Gulca hududu ise. Döngenler elinden Tarançılar eline geçmişti. Memleketlerini Rusun al­masına razı olmıyan Kırgızlar, Gulca etrafına toplanmıya başladılar. Rus hizmetinde bulunan Türk-Kazak subaylarından Taza Bek Gul- calılarla münasebete girdi ve kendisine tâbi olan kabilesini alıp oraya göçtü. Gulcayı işgal etmeği çoktan istiyen Ruslar için bu, iyi bir ba­hane teşkil etti.
1871 mayısında, Gulcayı işgal için asker şevkettiler. Gulca Sul­tanı olan Tarançı Ebülalâ K'hudaykul Oğlı (ve kardeşi Şemseddin) ciddî surette mukabele gösterdiler. Hattâ Türkiye ile münasebata girdi; fakat muvaffak olamadılar. Gulca Ruslar tarafından işgal edildi. «Sul­tan »ise Almatıya götürülüp, orada yerleştirildi ve ömrünün sonuna ka­dar kendisine Rusyadan tahsisat verildi. Ebül’alâ, iyi fikirli bir zattı. Bu­nun bir fotografisi, Istaribulda Yıldız kütüphanesinde bulunuyor. Kendi­sinden sonra oğlu Kebir Bek de, Rusyadan tahsisat alarak, Almatıda yaşadı. Şarkta Döngen^isyanlarını bastırabilen Çinliler 1877 de Yakub Beğle harbettiler. Yakub Beğin ölümü dolayısıyla Doğu Türkistam ko­layca işgal edip, Gulca hududuna î adar geldiler. 1881 de, Gulca da cahil olduğu halde, şimdiki İle ırmağının yukarı kısımları Ruslar tara- ^{201 202}