A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Denizi kıyısındaki diğer Türkmen uruklarını Yom'ut, Göklen, Çav-
dır, Er-Sarı ve Sarık gibi urukları — tazyik ediyorlardı. Rusların Hazar Denizinin doğu sahillerini işgal ve orada kaleler -yapmak tecrübeleri daha Birinci Petro zamanında başlamıştı. Bu fikri bilfiil tatbik mevkiine koymak, Türkistana istilâ hareketlerinin bir kısmını teşkil etti. 1869 da Hazar Denizindeki rus filosu, Amu Deryanın eskiden Hazar Denizine döküldüğü yere yakın «Kızılsu» adlı yerde, bugün bu kelimenin rusçası demek olan «Krosnovodosk» adını taşıyan kaleyi yapmağa başladılar. Doğudan rus orduları Bukhara ve Khıyva sınırında Amu Derya kıyısı­na geldiği zaman, Kızılsu’dan çöl üzerinden Khıyvaya yürüyecek olmuş­tu. Ferganeyi ve sonra Türkmenistanı işgal edip, sonradan Fergane va­lisi olan gçneral Skoblev, «staps-kapitan» deresinde bir subay sıfatıyla bu «Kızılsu» fırkasında bulunuyordu. Rusların Khıyvaya hareketine en­gel olmak fikriyle, bir sabah, 600 kadar Türkmen-Teke atlısı yıldırım hızıyla Rus karargâhına saldırdı. Ruslar, silâhlarına sarılmağa bile va­kit bulamadılar. Teke atlıları Rustan bir çoğunu kestiler. Çadırından çıkmış olan Skoblevin boynuna da bir Türkmen kemend (kurük) attı. Rus neferleri yetişip zorla kurtarabildiler.
1876 da general Lomakın idaresinde bulunan Rus kuvvetleri, «Kızıl Arvat»a kadar ilerlemişti. Tekeler şiddetli hücumlarıyla Rusları durdurdular. Sonunda Ruslar Kızılsu’ya ricat etmeğe mecbur oldu­lar. 1878 de Türk-Rus savaşı ve Berlin kongresi sonunda, İngilizlere karşı Afganistan sınırına geçmek maksadı ile, general Lazarov ve Lo- makin kumandasındaki Rus ordusu, Etrek üzerinden Akhal Teke’ye yü­rüdü. Bunlar iki ayda bütün Türkmenistanı işgal edip, Mâverâünnehri de Rusyaya ekliyeceklerini sanıyorlardı. Tekelerin her oymağının ayrı bir başkana vardı. Rus tehlikesi karşısında kalınca aralarından Nurverdi Han’ı serdar seçmişlerdi. Gök Tepede Dengif Tepe kalesınF taTkim ederek, otada müdafaa etmeğe karar verdiler. .Rus ordusu: 10 bölük, 14 müfreze süvari, 16 top ve birçok fen kınalarından ibaretti. 28 ağus- .tosta Dengil Tepe yanında Ruslarla amansız bir savaş oldu. Türkmen- ler yarım saatte, Rus askerinin üçte birini kestiler. Ruslar tamamiyle -beyrbat ve darmadağın oldular. Fakat Rusların bu bozgunundan Türk- .inenlerin tam haberi yoktu. Gece hücum edecek olurlarsa bütün rus ordusundan bir nefer bile kalmıyacâktı. Fakat savaşı idare eden Berdi Murad Han yaralandığından, Türkmenler gece harbi yapamadılar. Ruslar da, bütün yaralılarını ve eşyalarını bırakarak, tan yeri ağarma­mdan kaçtılar. Türkmenler bunları kovaladılar. Kadınlar bile Rusları ke­siyorlardı. İleri kaçan Ruslar, geri kalan Rusları düşman sanıp ateş edi­yorlardı. Silâhlarını ve taşıtlarını yolda bırakan bu ordunun kalanı Kaf- .kasyaya gönderildi. Bu zaferden sonra Türkmenler, fevkalâde ruhlan- dılar. Bütün Ortaasyada Türkmenlerin bu zaferi meşhur oldu. Kendi­leri de bu zaferle fazla mağrur oldular. Yomutlar, Rus tebaalığmdan »çıkarak Yayık (Ural) - Cim (Emba) kıyılarına kadar ilerleyip, Rui.