A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

1
Beğliklerin İmar
ve
İskân Tedbirleri
9.uncu asırsa Batı Turkistanın her üç beğliğinde ahali pek çabuk çoğalmıya başladı. Yeni şehirler kuruldu. Zerefşan havzasında Semerkand şehri 1 722-1752 yılları arasında tamamen harabe Joıde idi, tarihî âbideler teşkil eden binaların içinde, .hayvan sürüleri güneşten gizlenirdi. Şahmurad zamanında bu şehir, müteaddit kasaba ve köylerden ahalinin nakliyle zor iskân, edildi ve imar olundu. Yep­yeni bir şehir olarak «Katte Korgan» şehri bina edildi. Khorezmde ise Temürlüler ve Şıban Oğulları zamanında bina edilen ve türkçe adlar taşdyan şehir' ve kaleler harabe halinde idi. Bunların yanında Konrat emirleri yine türkçe adlarla yeni şehir ve kasabalar vücuda getirdiler. Khiyva şehri bile 1760 yıllarında tamamen harap olup, bazan 15-20 ev yaşadığı halde, 19 uncu asırda 50-60 bin nüfusa malik idi. Fer- g.ınede Khokand ve Nemengân evvelce birer küçük köy idiler. Mın bejleri zamanında Rus istilâsından evvel Khokand da 1 1 3000 nüfuslu bu bir şehir olmuştu. Taşkent şehri daha 16. ncı asır sonunda nisbeten küçük bir şehir iken, 19.uncu asır başlangıcında 100.000 nüfusa, Rus- lac geldiğinde 150.000 nüfusa malik büyük bir şehir oldu. Taşkendin bacı şimalinde Çimkend (Çümük Kend), batısında Ak Mesçit şehirleri, ve Y edisuda müteaddit kale ve şehirler bina olundu. 18.inci asrın ikinci yansıyla 19.uncu asırda Doğu Türkistandan, Khocalar isyanı münase-: heceyle Çin mezaliminden kaçarak gelen muhacirler,. Ferganenin daha keşi i bir mikyasta iskânına yol açmışlardır. 1 765 yılı Üç Turfan isya- nu-.da ve 1826 isyanında on binlerce ahali, 1830 da 70.000,. 1842 de

1. 
   kadar, 185 7 de 15.000 kadar Kaşgar Türkü Fergane ve Taşkent taraflarına geçip yerleşti. 1 707 yılında Çinliler kendileri, 12.500 hane kadar Kaşgarlı «Tarançı» (yani ziraatçi)yi İle havzasına göçürmüşler­dir. Çu havzası 1 6.ncı asır başlangıcmdanberi tamam sahra halinde iken Khokand emirleri burasını iskân edip müteaddit kale ve kasabalar vü- etide getirdiler. Ferganede Narın nehri sahilinde Kurtka ve. daha üç ka­saba, Taşkent hududunda Evliya Ata, Aksu, Kara Baltı, Pişpek, Tok­mak gibi şehir ve kasabalar kuruldu. Almatı şehri, Ruslar geleceği zaman kurulmuş ve Topçu adlı birisi «Dadkhoh», yani kaymakam tâ-