A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Loyli jinslar.
Ular 
lo yli, 
changli va qumli zarrachalardan iborat.
Tog‘ jinsi nomi
Loyli zarrachalar ulushi
Izoh
loylar
30% dan ko‘p
Qumli 
yoki 
changli
zarrachalaming
ustivorligida qumli yoki
loyli bo‘lishi mumkin
Soz tuproqlar:
3 0 ... 10%
og‘ir
30...20%
o ‘rtacha
2 0 ... 15%
engil
15...10%
Supeslar:
10...3%
og‘ir
10
...
6
%
engil
6...3%
va konsistensiyasiga bogcliq.
w =
m
w
m
^V-yoyilish chegarasidagi namiik; 
й ^ -oquvchanlik chegarasidagi namiik;
IP=WL+ Wp-plastiklik soni
- loyli gruntlaming sinfiy 
ko‘rsatkichi.
Ip, %
1...7
7 ...1 7
17 dan ortiq
Grunt nomi 
Supes 
Soz tuproq 
Loylar
20-jadval
Loyli tog4 jinslari quyidagi minerallardan tashkil topgan:
-
birlamchi minerallardan
(kvars, dala shpatlari, slyuda);
-
ikkilamchi loyli minerallardan
(kaolinit, montmorillonit). 
Loyli jinslaming o‘ziga xos xususiyatlari:namiik ta’sirida
semirishi (kengayishi);
- qurish davrida 
kirishishi
;
-
plastiklik
;
168

---

-
yopishqoqlik;
- cho ‘kuvchanlik.
Loyli jinslar barcha cho‘kindi tog‘ jinslarining 50% tashkil 
etadi. Yetarlicha mustahkamlikka ega bo‘lganda va past namlikda 
inshootlar uchun yaxshi asos bo‘lib xizmat qiladi. Tuproqdan 
qilingan inshootlar uchun ashyo sifatida ishlatiladi.
b) Sementlashgan siniqparchali tog‘jinslari
tabiiy bogMovchi 
moddalar yordamida sementlashishi natijasida hosil boladilar. 
__________________________ _________________ 21-jadval
B o ‘sh (yumshoq)
sementlashgan
Mayda tosh
konglomerat
Mayda tosh qum araiash
gravelit
shag‘al, pay, dresva
brekchiya
qum
peschanik
changli
alevrolit
loyli
argil lit
Ulaming 
mustahkamligi 
sementning 
tarkibi 
va 
ichki 
tuzilishiga bog‘liq. Sement tarkibi bo'yicha quyidagicha bo‘ladi:
loyli, gipsli, ohakli, temirli, kremniyli, araiash.
____________ _______________________ ____ ________22-jadva
1
loyli
bolsh
2
gipsli
bo‘sh
3
ohakli
o ‘rtacha
4
temirli
Mustahkam-
mustahkcim
5
kremniyli
likning ortishi
mustahkam
6
araiash
\
r
Tarkibiga bog‘liq
Strukturasiga ko4ra kontaktli, g‘ovaklari sementlangan va 
bazaltsimonlarga ajratiladi.
169

---

Kontakt
— siniqlaming 
Govaklari
kontaktlijoylarida 
sementlangan
Bazaltsimon
31-rasm
Sementlashgan siniq tog4 jinslari strukturalarining turlari
Sementlashgan siniq parchali tog* jinslari inshootlar uchun yaxshi 
asos bo‘lib xizraat qiladi. Qurilish materiali sifatida ishlatiladi.
Organogen tog*jinslari tasnifi.
Organogen cho‘kindi jinslar hayvonlar va o‘simliklaming 
hayot faoliyati mahsuli boMib, 
zoogen
hamda 
fitogen
turlarga 
ajratiladi.
23-jadval
Zoogen
Kimyoviy 
tarkibi bo‘yicha
Fitogen
Kimyoviy
tarkibi
bo‘yicha
Ohaktosh-
diatom it
4
lar
karbonatli
trepel
I
kremniyli
mergel
opoka
I
torf
yonuvchan
170

---

Ohaktoshlar -
eng kolp tarqalgan cho‘kindi jins, odatda 
dengizda hosil bo‘ladi. Asosan 
СаСОъ
dan iborat, lekin ko‘pincha 
turli qorishmalami ham o‘z tarkibiga oladi.
Tarkibi bo‘yicha
Ichki tuzilishi
bo'yicha
1
soflari
> 95% 
CaC03
1
chig'anoqlar
2
loyli
СаСОз
 + 5...25% loylar
2
g'ovakli
3
gipsli
CaC03 +
 5...25% gips
3
yerli
4
dolomitlashgan
CaCOi
 + 5 ... 25% 
MgCOi
4
zich
5
kremniyli
СаСОз+5
... 
25%Si02+2H20
5
kristallik
Tarkibi va ichki tuzilishiga bog‘liq holda turli mustahkamlik 
va zichlikka ega.
Yetarli mustahkamlikka ega bo‘lgan holda inshootlar uchun 
asos sifatida foydalaniladi («karst» xodisasi). Qurilish materiali, 
bezak berish materiali va sement va ohak tayyorlashda xomashyo 
sifatida ishlatiladi.
Mergel -
araiash jins bo‘lib, organik jism va loyning birgalikda 
cho‘kishi natijasida hosil boiadi: 
С аС О з+25-50%
loy -
qattiq, toshsifat 
jins. Sement ishlab chiqarishda xomashyo sifatida ishlatiladi.
25-jadval.
bo‘sh
diatomit
■4*
zichroq
trepel
>-
zich
opoka
Diatomit
, 
trepel
, 
opoka -
bir kletkali diatomalli suvosti 
o‘simliklari 
S i02
+ 2
H20
dan hosil bo4adi va bir-biridan zichligi 
bilan farq qiladi. Kam tarqalgan, sement sifatini orttirish maqsadida 
qushimcha sifatida ishlatiladi.
Yonilg‘ilar:
-
ko'mirlilar:
torf, 
toshko'mir, 
antratsit, 
yonilg‘i 
aralashmalari;
-
bitumlilar:
neft, bitum, tabiy yonilg‘i gazlar.
171

---

Torf -
yemirilgan o'simliklar qoldiqlari, botqoqliklarda hosil 
bo‘ladi, yuqori darajadagi siqiluvchanlik va namlanuvchanlik 
xususiyatga ega. Asos sifatida - yaroqsiz. Qurilishda issiqlik 
saqlovchi material sifatida ishlatiladi.
Mustahkamligi va siqiluvchanligiga bog4liq ho Ida qiirilishning 
turli sohalarida ishlatiladi.
Kimyoviy cho ‘kindi tog*jinslari tavsifi.
Kimyoviy 
cho‘kindi 
tog4 
jinslari 
tabiy 
to4yingan 
qorishmalarning yog4ilgan tuzlardan hosil bo4ladi. Kimyoviy tarkibi 
bo4yicha karbonatli, sulfatli, galoidli bo‘ladi. Suvda erish darajasi 
bo4yicha og4ir eruvchan, o4rtacha eruvchan va engil eruvchan 
turlarga bo4linadi.
26-jadvaj
a)