A. Y. Pentin Xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonligini baholash Tabiiy yo‘nalishdagi fan

Temperatura 
(
0
C) 
O‘zgarmas
 kattaliklar 
 
Qum 
qatlami 
qalinligi 
(cm) 
Oziq-ovqat 
miqdori 
(kg) 
Qum 
namligi 
Havo temp 
Namlik 
38
0
C 20%
Ma’lumotlarni qayd etish 
Nam Quruq 
Ma’lumotlarni o‘chirish 

---

– 27 –
T
abiiy fanlar bo‘yicha savodxonlik kompeten siyalarini baholashda uch turdagi 
topshi riqlardan foydalaniladi:
 
bitta to‘g‘ri javob tanlanadigan topshiriqlar:
to‘rtta javob variantidan bittasini tanlash;
matn yoki grafikdan “qaynoq nuqta”ni topish.
 
bir nechta to‘g‘ri javob tanlanadigan topshiriqlar:
“Ha/Yo‘q” 
javobli topshiriqlar (javoblar soni ko‘p 
bo‘lishiga qaramasdan, baholashda ularga yaxlit bitta javob 
sifatida qaraladi);
bir nechta javob variantlari orasidan bittadan ortiq to‘g‘ri 
javobni tanlash;
“ochiladigan menyu”dan foydalanib, jumlaning bir qancha ochiq qolgan joylarini 
to‘ldirish;
“siljitish va joylashtirish” usulidan foydalanib, ekrandagi elementlarni siljitish orqali 
taqqoslash, tartib bilan joylashtirish, klassifikatsiyalashga oid topshiriqlar.
 
ochiq javobli topshiriqlar:
bunday topshiriqlarning javobi yoziladi yoki chiziladi. Yozma javob qisqa iboradan 
tortib, 2–4 tagacha jumladan iborat bo‘lishi mumkin. Ochiq javobli ba’zi topshiriqlarda 
chizish talab etiladi (masalan, grafik, diagrammalar). Kom pyuterga asoslangan baho lashda 
bunday topshiriqlarni bajarish uchun oddiy 
rasm muhar rirlaridan foydalaniladi.
2015-yilda o‘tkazilgan tadqiqotda 
o‘quvchilar interfaol topshiriqlarni baja-
rishda ilmiy tadqiqotlarning si mulatsiyadan 
foydalangan holda o‘zgaruvchi kattaliklar bilan 
ishlashgan. Bunday interfaol topshiriqlar bir 
nechta to‘g‘ri javob tanlanadigan topshiriqlar 
sifatida ba 
ho 
langan. Interfaol topshi-
riqlarning ayrimlari esa ochiq javobli bo‘lgan.
PISA 2000, PISA 2006 topshiriqlarining 
murakkablik darajasiga ko‘ra, ba’zi savollarga 
berilgan javoblar 1 ball, ba’zilari esa 2 ball ball 
bilan baholanadi. PISA 2015 topshiriqlarida 
esa bunday emas.
Agar o‘quvchi 1 ballik topshiriqda berilgan savolga to‘g‘ri javob bersa, javob to‘liq 
qabul qilinadi (1 ball), aks holda, javob qabul qilinmaydi (0 ball); agar o‘quvchi 2 ballik 
topshiriqqa to‘g‘ri javob bersa, javob to‘liq qabul qilinadi (2 ball), qisman to‘g‘ri javob bersa, 
javob qisman qabul qilinadi (1 ball), javob yo‘q yoki noto‘g‘ri bo‘lsa, javob qabul qilinmaydi 
(0 ball).
1.8.
PISA TOPSHIRIQLARI
JAVOBLARINING FORMATI

---

– 28 –
1.9.
TADQIQOT TUZILMASI
P
ISA tadqiqoti ishtirokchi mamlakat ixtiyoriga ko‘ra qog‘oz 
yoki kompyuter variantda o‘tkaziladi. PISA
–
2015 tadqiqoti 
uchun tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonlikni baholash maqsadida 
yaratilgan barcha yangi topshiriqlar faqat kompyuterda bajariladi. Tadqiqotni 
qog‘oz variantda o‘tkazishni tanlagan ishtirokchi mamlakat o‘quvchilarini 
baholashda faqat trend topshiriqlar (avvalgi tadqiqotlarda foydalanilgan topshi-
riqlar)dan foydalaniladi.
PISA
–
2015 tadqiqotida tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonlikni baholashga qaratilgan 
topshiriqlar “klaster” deb nomlangan 30 daqiqalik qismlarga birlashtirildi. Har bir 
klaster faqat yangi yoki trend topshiriqlarni o‘z ichiga olgan. 2015
-
yilgi asosiy tadqiqotda 
klasterlar soni quyidagicha bo‘lgan:
 
trend topshiriqlarni o‘z ichiga olgan oltita klaster;
 
yangi topshiriqlarni o‘z ichiga olgan oltita klaster.
Test topshirish uchun har bir o‘quvchiga ikki soat vaqt ajratiladi. Testda to‘rtta klaster 
bo‘lib, uning har biri 30 daqiqa davom etadi.
Har bir o‘quvchi tadqiqotning tabiiy fanlar yo‘nalishi bo‘yicha bir soat, qolgan bir soat 
esa boshqa yo‘nalishlardan bittasi yoki ikkitasiga tegishli bo‘lgan topshiriqlarni bajaradi. 
Qog‘ozga asoslangan baholash vositalari faqat trend topshiriqlardan, kompyuterga 
asoslanganlari esa yangi hamda trend topshiriqlardan iborat bo‘ladi. 
PISA
–
2015 tadqiqotida topshiriq kontekstlari shaxsiy, mahalliy/milliy, global darajada 
bo‘lib, ular taxminan 1:2:1 nisbatda bo‘lgan.
PISA tadqiqotining tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonlik yo‘nalishiga oid ayrim topshi-
riqlar ochiq manba sifatida ko‘pchilik tanishishi uchun taqdim etiladi. Quyida ochiq 
manbalardan olingan topshiriqlardan namunalar keltirilgan. Ular o‘quvchilarni PISA 
topshiriqlarining mazmun-mohiyati, ularning formati bilan tanishtirishga imkon beradi. 

---

– 29 –
B
utun dunyodagi asalari oilalariga xavfli hodisa tahdid 
solmoqda. Ushbu hodisa asalari oilalarining nobud 
bo‘lish sindromi deb ataladi. Bu hodisa asalarilar o‘z 
uyalarini tark etishi bilan ifodalanadi. Uyadan ajralib chiqqan 
arilar o‘ladi, shunday qilib, asalari oilalarining nobud bo‘lish 
sindromi o‘n milliardlab asalarilarning o‘limiga sababchi bo‘ldi. 
Tadqiqotchilarning fikricha, asalari oilalari nobud bo‘lishining bir nechta sabablari bor.
1-savol