|
Davolash
kasallik uzoq davom etganda oson kechmaydi. Psixoterapiya
katta o ‘rin egallaydi. Davolashda nafaqat bemorda hozirgi vaqtdagi
60
dekompensatsiya sabablarini aniqlash, shuningdek, o'tm ishda nosog'lom
fiksatsiya bo'lib o'tg an (ba’zida bolalikda), am m o hozir yoddan chiqib
ketgan ruhiy jarohatlovchi vaziyatni aniqlashga harakat qilish ham muhim.
Bemorga um um quw atlovchi davolash va fizioterapiya, trankvilizatorlar
(elenium, seduksen va boshq.) tavsiya etiladi.
YATROGEN1YALAR
Psixogen kasalliklarga, shuningdek, yatrogeniyalar kirib, ular tibbiy
xodimlarning bemorga nisbatan noto'g'ri xatti-harakati natijasida kelib
chiqadi. Ular fobiknevroz, o 'taq im m at ipoxondrik g'oyalar vahatto
suitsidal fikrlar bilan kuzatiluvchi reaktiv depressiya shaklida kechishi
mumkin. H ar bir tibbiy xodim shuni yodda tutishi lozimki, bem orlar
nigohida u alohida shaxs bo'lib, uning har bir harakati, hatto birinchi
nigohi, eng ahamiyatsiz so'zlari, harakatlari bem or uch un alohida
ahamiyat kasb etib, albatta, bemor buni ko'ngliga yaqin oladi va bulaming
barchasi bemorga yordam berishi yoki zarar yetkazishi mumkin. Bemor
bilan muloqot vaqtida shifokor o'zini tuta bilishi, shoshilinch fikr yuritish
va xulosalar chiqarishdan o'zini tiyishi zarur. Ayniqsa, so'zlashuv vaqtida
maxsus atam alardan foydalanishda alohida ehtiyotkor bo'lish, tibbiy
hujjatlami rasmiylashtirish va saqlash qoidalariga qat’iy amal qilish lozim.
PSIXOPATIYALAR VA SHAXSNING PATOLOGIK
RIVOJLANISHI
Psixopatiya deganda inson fe’l-atvorining shunday tug'ma va orttirilgan
disgarmonik shakllanishi tushuniladiki, bu holat shaxsga ijtimoiy muhitda
yaxshi m oslasha olishiga halal beradi. Bunday fe’l-atvor anom aliyasi,
qat’iy aytganda, kasallik hisoblanmasa-da, bemom ing o'ziga qiyinchilik
tug'dirib, uning qarindoshlari va atrofdagilarga ko'plab m uam m olar
keltirib chiqaradi. Psixopatiyalaming kelib chiqishi va rivojlanishida har
doim m a’lum nasliy (tu g 'm a) belgilar va noqulay tashqi m uhit
sharoitlari, noto'g'ri tarbiya, atrofdagilaming nojo'ya o'm ak ko'rsatishlari
katta o 'rin tu ta d i. B a’zi hollarda k o 'p ro q tu g 'm a buzilishlar va
konstitutsional moyilliklar yaqqolroq namoyon bo'lsa, boshqa holatlarda
- noqulay ijtimoiy m uhit va hayot qiyinchiliklari yaqqolroq ko'zga
tashlanadi.
Inson fe’l-atvorining psixopatik xususiyatlari, odatda, uning butun
hayoti davomida saqlanib qoladi, bolalik davridan keksalikkacha davom
etib, odatda, keksalik davrida bu belgilar biroz kamayadi. Psixopatik
61
belgilaming yaqqollik darajasi turlicha bo'lib, yengil — m e’yordagi fe’l-
atvordan qiyin farqlanuvchi darajadan tortib, keskin namoyon bo'lgan
— ularni ruhiy kasallik belgilaridan qiyoslab olishni qiyinlashtiradigan
darajagacha yetadi. Shuni yodda tutish zarurki, psixopatiya turli patologik
nevrotik va psixotik reaksiyalarning yuzaga kelishida qulay omil bo‘lib
xizmat qiladi. Shu bilan birga, psixopatik belgilaming o ‘zi ba’zida kamayib
— kompensatsiya yuzaga kelishi, ya’ni inson hayotda qoniqarli darajada
moslasha olishiga olib kelsa, boshqa hollarda bu belgilar o ‘tkirlashib —
dekompensatsiya yuzaga keladi va bu holatda inson bemor deb hisoblanib,
ambulatoriya va hatto statsionar sharoitida davolanish va dispanser nazoratida
turishga muhtoj bo'ladi.
H ozirda psixopatiyalarning k o ‘pgina turli tasniflari tuzilgan.
Psixopatiyalarda fe’l-atvorning u yoki bu belgilarini m iqdor jihatdan
o'tkirlashuvi va kuchayishi bilan bog'liq nizom bilan tushuntiruvchi
psixiatrlar, psixopatiyalarni guruhlaiga boMganda, ularni butunlay inson
fe’l-atvorining tasnifiga yaqinlashtirib qo'yadilar. Ammo hozirgi vaqtda
fe’l-atvorlaming ma’qul tasnifi tuzilmagan, chunki inson fe’l-atvorlarining
cheksiz miqdordagi turlarini bir tartibga solish va ularni guruhlar va
kichik guruhlaiga bo'lib chiqish juda qiyin. Inson fe’I-atvorlarini va shaxs
turiarini gumhlatga bo'lishga ba’zi bir zamonaviy intilishlar haqida yuqorida
gapirib o ‘tdik. Shuni aytib o ‘tish lozim ki, «m e’yoriy fe’l-atvor»
tushunchasi — shartli tushunchadir. H ar qanday insonning shaxs va fe’l-
atvori tizimida doimo ba’zi bir belgilar, ayniqsa, aksentlashgan, boshqa
belgilarga qaraganda keskinroq namoyon bo'lgan belgilar mavjud, ayniqsa,
psixopatiyalar yaqqol namoyon bo‘lmagan va shaxs ijtimoiy muhitda oz
b o ‘lsa-da, moslasha oladigan holatlarda, m e’yordagi va patologik
(psixopatik) xulq-atvor o ‘rtasida aniq chegara o ‘tkazish juda qiyin. Bunday
nisbiy, yaqqol namoyon bo‘lmagan psixopatiyalarda fe’l-atvoming asosiy
salbiy belgilarini ko‘rsatgan holda, quyidagicha: patologik yolg‘onchilar,
o ‘g‘rilikka moyil kishilar (kleptomanlar), daydib yurishga moyil (dromo-
m anlar), reformatorlikka, shubhalanuvchanlikka moyil kishilar va
boshqalarga ajratiladi. Psixopatiyalarning nisbatan og‘ir shakllarini ko‘rib
chiqqan mualliflar, ularni psixozlarning yetarli namoyon bo‘lmagan
shakllari sifatida baholab, ularni psixozlarning klinik shakllariga mos
tarzda guruhlarga bo‘lishga harakat qilganlar (shizofreniya, siklofreniya,
epilepsiya, isteriya, psixasteniya). Shu munosabat bilan psixopatiyalar quyi
dagi guruhlarga boMingan: 1) shizoid, 2) sikloid, 3) isterik va psixoastenik.
Psixiatriya klinik amaliyotida, nisbatan yengilroq yoki og‘irroq psixopat
bemorlar bilan ishlaganda, ko‘pincha aynan shu tasnifdan foydalaniladi.
Shuni aytib o ‘tish lozimki, yaqqol ekzogen (tashqi sababli) tabiatli
62
(infeksion, travmatik va h.k.) ruhiy faoliyat buzilishlari bo'lgan ko'pchilik
bemorlarda ruhiy buzilishlar klinikasi kasallikning m a’lum davrida yoki
uning butun davomiyligi mobaynida psixopatiyalami eslatadi. Bu holatlarda
shaxsning organik psixopatizatsiyasi yoki psixopatsimon sindrom haqida
gap ketadi.
Psixopatiyalaming alohida shakllarining qisqa tavsifini keltirib o ‘tamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
