A toshmatov, sh sh. Magzumova

isterik ong buzilishlari
oriyentirovka 
buzilishi, vaziyatni tushunish aynishi (ba’zida asl haqiqatga qarama-qarshi) 
kuzatiladi. Primitiv isterik reaksiyalaming boshqa shakli 
psevdodemensiya
(yolg‘on aqli zaiflik) bo‘lib, bunda bem orlar k o ‘pincha sim ulyantlar 
kabi taassurot qoldiradtlar, ularning xatti-harakatlari, javoblari, yuz 
tuzilishlari juda soxta tuturuqsiz bo‘ladi. Bemorlar oyoqlarini keng yoyib 
yuradilar, devorlarga tayanadilar, ko‘zlarini qisadilar, qoshlarini keradilar. 
O ddiy savollarga ular erig tuturuqsiz javoblar beradilar. H aqiqiy 
demensiyadan bu hoiat o ‘zining ortga qaytishi bilan ajralib turadi. 
Puerilizmda
bem orlar, u iar u ch u n qiyin b o 'lg an vaziyatni esdan 
chiqargandek yoki atavtab inkor qilgandek, o 'z la rin i beg‘am va 
masxarabozlarcha, bolalar kabi tutadilar. Ular qo ‘g‘irchoq o'ynaydilar, 
arqon sakraydilar, chapak chaladilar. Ularning nutqi shakli va mazmuniga 
ko‘ra ham bolalamikini eslatadi. Ko'pincha puerilizm psevdodement xulq- 
atvor bilan birgalikda kechadi.
Reaktiv holatlarni davolash birinchi o'rin da ruhiy jarohatlovchi 
vaziyatni (agar buni imkoni bo‘lsa) bartaraf etish yoki unga bem orning 
m unosabatini psixoterapevtik va m edikam entoz ta ’sir o ‘tkazish orqali 
o'zgartirishga qaratiladi Atrofdagilarning tushunish bilan m unosabat 
bildirishi, bem or qiziqishlari, diqqatining boshqa narsalarga qaratilishi 
katta ahamiyatga ega. Simptomatik maqsadlarda turli psixofarmakologik 
vositalar qo ‘llaniladi.
NEVROZLAR
Reaktiv psixozlar kabi, nevrozlar psixogen kasalliklar hisoblanadi. 
U lar kuchi va o ‘tkirligi kam bo'lgan ruhiy jarohatlovchi vaziyatning 
uzoq vaqt ta ’siri natijasida rivojlanadi. Bu holatlarda, odatda, oilaviy-
57

---

maishiy, ishlab chiqarishdagi kelishmovchiliklar haqida gap ketib, ular 
hatto har doim ham bemor tom onidan ruhiy jarohatlovchi omil sifatida 
qabul qilinmaydi. Ruhiy faoliyat buzilishlari chuqurligi nevrozlarda 
nisbatan kam uchraydi — bu yerda tafakkur, idrok va ongning chuqur 
buzilishlari kuzatilmaydi, atrofdagilarga va o'z holatiga tanqidiy munosabat 
saqlanib qoladi. Nevrozlar ko'pincha konfliktli vaziyatning somatik 
kasalliklar, qattiq toliqish, boshqa qo'shim cha zararli om illar bilan 
birgalikda yuzaga kelib, ular, kasallikning bevosita sababi bo‘lmasa-da, 
katta patogenetik ahamiyatga ega. Shuningdek, ba’zi tug'ma konstitutsion 
xususiyatlar m uhim ahamiyat kasb etadi va ular bir qator shaxslarda 
nevrotik reaksiyalarning juda ko'p uchrashi, og'irligi va davomiyligini 
beigilaydi. Nevrozning klinikasida asosan vegetativ, somatik va affektiv 
buzilishlar namoyon bo'lib, ular yaqqol xulq-atvor buzilishlarini keltirib 
chiqarmaydi va ularni nisbatan osonlik bilan davolash m umkin. B a’zi 
holatlarda, ruhiy jarohatlovchi vaziyat yillab davom etganda, nevroz 
shaxsning nevrotik rivojlanishiga o'tishi mumkin.
Nevrozlar nevrasteniya, isteriya va yopishqoq holatlar nevroziga 
ajratiladi.
Nevrasteniya ko'pincha tez toliquvchanlikka moyil, kayfiyati noturg'un 
bo'lgan shaxslarda rivojlanadi. Bu xususiyatlar bu shaxslarda oddiy holatlarda 
ham kuzatiladi. Ruhiy jarohatlovchi vaziyat ta ’siri ostida ularda astenik 
sindrom shaklidagi nevrotik reaksiya yuzaga keladi. Ish qobiliyatining 
pasayishi, bosh og'rig'i, ishtaha pasayishi, tunlari uyqusizlik va kunduz 
kuni holsizlik, uyquchanlik kuzatiladi. Bemorlarda diqqat konsentratsiyasi 
buziladi. Ular tez xafabo'luvchan, sabrsiz, i poxondrik bo'lib qoladilar. 
Turli vegetativ buzilishlar kuzatiladi: arterial bosimning o'zgaruvchanligi, 
taxikardiya, ko'p terlash, tremor, ko'pincha jinsiy faoliyatning buzilishi 
kuzatiladi. Tez toliquvchanlik sababli qo'zg'alish bo'sag'asi yuqori ko'tariladi. 
Bemorlar qo'zg'aluvchan bo'lib boradilar (“qo'zg'aluvchan holsizlik”), 
oson qo'zg'aluvchan, kayfiyatlari keskin o'zgarishlarga moyil bo'ladilar. 
Bu holatdanevrasteniyaning giperstenikshakli haqidagap ketadi.Agar 
kasallik klinikasida oldingi o 'rin g a tez to liq u v chanlik, apatiya, 
bo'shashganlikchiqib qolsa— bu gipostenik shakli deyiladi.