A toshmatov, sh sh. Magzumova

II. PSIXIATRIYANING AXLOQIY, HUQUQIY VA TIBBIY
ASPEKTLARI
Psixiatriyaning axloqiy aspektlari
Etika — axloq to ‘g‘risidagi fan. Psixiatriyadagi kasb axloqi tibbiyot 
etikasining bir qismi bo'lib, psixiatriya yordamini ko‘rsatishdagi o ‘ziga 
xos xususiyatlarini o‘z ichiga oladi. P.I. Kovalevskiyning yozishicha: «Boshqa 
joylarga nisbatan ruhiy bem orlar bilan muloqot anchagina samimiylik, 
insoniylik, yaqinlaiga bo'lgan mehrni talab qiladi. Kim shunday sifatlatga 
ega boMmasa, yaxshi psixiatr b o ‘lishi m um kin emas». 1994-yilda 
psixiatming professional etikasi Kodeksi qabul qilindi. Unda asosiy axloqiy 
tamoyillar qatoriga quyidagilar kiritildi:
- avtonomiya prinsipi - bem or shaxsiga hurm at, mustaqillik va 
tanlash erkinligi huquqlarini tan olish;
- zarar yetkazm aslik prinsipi — bem orga ziyon keltirm aslikni 
taqozo etadi;
- saxovatpeshalik prinsipi — bemorning manfaatlariga xizmat qilish 
tibbiyot xodimi majburiyatlariga kiritiladi.
Axloq tamoyillaridan psixiatriya etikasining quyidagi asosiy vazifalari 
kelib chiqadi:
1. Jamiyatda ruhiy buzilish mavjud shaxslarga nisbatan sabrlilikning 
ortishi. «Psixiatriyaga bo'lgan munosabat jamiyat sivilizatsiyasi darajasining 
ko‘rsatkichi hisoblanadi» (V.M. Bexterev).
2. Psixiatriya yordamini ko‘rsatishda majburiash doirasini chegaralash.
3. Tibbiyot xodimi bilan bemor o ‘rtasida o'zaro qulay munosabatlami 
o'm atish, bu bemoming manfaatlarini yuzaga chiqarishga yordam beradi.
Psixiatriyaning huquqiy aspektlari
2000-yil 31-avgustda O 'zbekiston Respublikasining «Psixiatriya 
yordami to'g'risida» Qonuni qabul qilindi.
Qonuniylik, insonparvarlik va inson huquqlariga rioya qilish asosida 
psixiatriya yordamini ko'rsatishning asosiy huquqiy tamoyillari qonunda 
m ustahkam langan. Psixiatriya yordam iga m urojaat qilinganda ruhiy 
kasalligi bor shaxslarning huquqlarini va erkinligini saqlashga e ’tibor 
beriladi. Ixtiyorsiz gospitalizatsiya masalalari sud tartibida hal qilinadi.
Qonun murojaatning, psixiatrda davolanish va kuzatuvda bo'lish 
psixiatriya muassasasining barcha xodimlari tom onidan sir saqlanishini 
ta ’minlaydi. Faqatgina davlat idoralarining so'rovnomalariga m a’lumotlar
6

---

oshkor etilishi m umkin. Psixiatriyaning huquqiy aspektlariga turli xil 
ekspertiza ko‘rinishlari kiritiladi: sud, harbiy-shifokorlik, mehnat.