60
7.2. Сиртда юз берадиган секин релаксацион ходисаларни
тажрибада тадқиқлаш
Сиртдаги ҳолатлар мувозанатий
тўлдирилганлигини
уларнинг сиртдаги
Ферми сатҳига нисбатан жойлашиши
ва кристал температураси аниқлайди.
Албатта, қайси бир таъсир оқибатида
тизимни
мувозанатдан
чиқарилса,
секин”
сатҳлар
тўлдирилганлиги
ўзгаради. Ташқи таъсир йўқолганда бу
сатҳларда мувозанатий заряд ўрнашиб
боради. Мазкур кинетикани ўрганиш
яримўтказгич сиртининг энергетик
спектри ҳақида бир қатор
мухим
маълумотлар беради. Сиртий сатҳлар
номувозанатий
тўлдирилганлигини
пайдо қилишнинг бир неча усуллари
бор. Энг тарқалган усул майдон
7. 2-расм
эффекти усулидир. Германий ўтказувчанлигининг ўзгармас
кўндаланг электрик майдон пайдо қилинган ва ва йўқ қилингандаги ўзгариши
секин релаксацияси ўрганилган
(7.2-расм). Қиёсан паст частоталар
сохасида майдон эффектининг частотага
боғланиши олинганда (7.3-расм)
эффектининг кучли даражада пасайиши
заряд ташувчиларнинг “секин” ҳолатларга
тутилиши билан боғлиқ эканлиги
кўринади.
Частота
ортганда
камроқ
ташувчилар
“секин” сатҳларга тутилади. ω>100 Гц
бўлганда бу сатҳлар ишламайди,
чунки
улар билан зона орасида заряд ташувчилар
алмашинуви юз бериб улгурмайди,
частота яна ҳам ортганда сигнал
ўзгармас қолади. Муҳим натижалар:
7.3-расм
1.
Нам ва қуриқ атмосфера шароитида частотавий боғланиш турлича;
2.
Частоталарнинг етарлича кенг сохасида ўтказувчанлик
ўзгариши ℓ
g
ω га пропорционал;
3.
Кўндаланг электрик майдон синусоидал бўлганда ўтказувчанлик
ўзгаришига пропорционал сигнал ўшандай частотали синусоида
бўлади, яъни у юқори частотали гармоникаларга эга бўлмайди.
61
“Секин”
ҳолатлардаги
мувозанатий
зарядлар
зичлигини
ўзгартиришнинг бошқа бир усули кристал сиртини ёритишдир. Бу ҳолдаги
сиртий сатҳларнинг сиртдаги Ферми квазисатҳларига
нисбатан жойлашиши,
бинобарин, уларнинг тўлдирилганлиги ўзгаради. Ёритиш тўхтатилганда
сиртий заряднинг ўз дастлабки қийматига секин қайтиши кузатилади. Яна
бир усул - намуна температурасини жуда тез ўзгартириш усулидир. Тажриба
қуйидагича ташкил қилинади. Намунани - 44
0
С гача совитилади, “секин”
сатҳларнинг мувозанатий тўлдирилганлиги ўрнашади. Агар намунадан уни
хона температурасигача қиздирадиган ток ўтказилса, у ҳолда мувозанатий
тўлдирилганлик
бузилади,
бу
эса
сиртий
потенциал
ва
сиртий
ўтказувчанликнинг ∆V
к
ва ∆σ ўзгаришига олиб келади. Қиздирувчи ток
узилганда
намунани тез совутилади, сиртдаги заряд, сиртий ўтказувчанлик
ўзининг -44
0
С га мос келадиган қийматларига қайтади. Бу усулдан паст
температуралар сохасида фойдаланилади. Сиртий сатҳлар мувозанатий
тўлдирилганлиги
ўзгаришини
юзага
келтирадиган
учала
усулдан
фойдаланилганда
∆σ
ва
∆V
к
нинг
релаксацияси эгри чизиқлари
бир хил
бўлар экан. ∆σ нинг учала усулдаги
релаксацияси эгри чизиқлари (7.4-расм)
да келтирилган. Р-N -ўтиш чегарасида
жойлашган
секин
сатҳларнинг
мувозанатий
тўлдирилганлигини
ўзгартириш учун р-n ўтишга
тескари
кучланиш бериш керак. Бунда р-n ўтиш
орқали тескари ток ўзгариб боради.
Кучланиш узилганда тескари ток аста
секин сўниб боради, бу сиртий сатҳларда
Do'stlaringiz bilan baham: