A. Taniyev innovatsion iqtisodiyot darslik

Milliy innovatsion tizimni shakllantirishning konseptual qoidalari, xususiyatlari hamda tendensiyalari.

Milliy innovatsion tizimlar konsepsiyasini ishlab chiqish quyidagi uslubiy prinsiplarga asoslandi:

1. 
   J.Shumpeterning g‘oyalari: innovatsiya va ilmiy rivojlanish - korporatsiyalarning raqobatbardoshligi asoslari, ilmiy ishlanmalarni tijoratlashtirishda novator-tadbirkorning roli.
   
2. 
   F.Xayek g‘oyalari: iqtisodiy rivojlanishda bilimning alohida o‘rni (bilim iqtisodiyoti, ijodiy korporatsiyani o‘rganish).
   
3. 
   D.Nort g‘oyalari: institutsional muhitning roli - tarmoqlangan rasmiy munosabatlar va mexanizmlarni yaratish bozorlarning samaradorligini ta’minlaydi.
   

Milliy innovatsion tizimni konsepsiyasini yanada rivojlantirish 1980-yillarning o‘rtalarida katta olimlar guruhi tomonidan amalga oshirildi. Ularning eng ahamiyatlisi B.Lundvall, K.Frieman va R.Nelsonlarning tadqiqotlaridir. Ushbu mualliflarning turli xil yondashuvlari berilgan vazifalarni hal qilish xususiyatlari bilan ajralib turadi.

2. 
   Lundvall milliy innovatsion tizimlarning xususiyatlarini o‘rgansa, K. Friman innovatsiyalarning institutsional jihatlariga e’tibor qaratadi. R. Nelson esa davlat ilmiy va texnologik siyosati masalalarini o‘rganadi.
   

B. Lundvall tadqiqotlari F. Listning “milliy ishlab chiqarish tizimlari” konsepsiyasiga, shuningdek firmalar o‘rtasidagi texnologik hamkorlik bo‘yicha ishlarga asoslangan edi. B.Lundvall bitta davlat doirasida yangi bilim va texnologiyalarni ishlab chiqaruvchilar o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rgangan. Muallifning fikriga ko‘ra, firmalarning texnologik o‘zaro ta’siri ko‘pincha mamlakat ichida amalga oshiriladi va uning institutsional tuzilishining o‘ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi. Globallashuv sharoitida xorijiy kompaniyalar bilan faol o‘zaro munosabatlarga qaramay, innovatsion jarayon milliy tizimlar bilan yaqin aloqalarni o‘rnatmoqda.
K. Friman o‘z tadqiqotlarida T. Veblen, R. Kuz va G. Simonning institutsional nazariyasining xulosalariga tayangan.
Uning asarlarida asosiy narsa innovatsiyalarning institutsional kontekstidir. Shu bilan birga, K.Frieman MIT - bu iqtisodiyotning davlat va xususiy sektorlaridagi institutsional tuzilmalar tarmog‘i ekanligini ta’kidlaydi. Uning faoliyati va o‘zaro aloqasi yangi texnologiyalarning tarqalishiga yordam beradi. Ushbu muassasalar tarkibiga nafaqat tadqiqotlarni olib borishga mas’ul bo‘lgan tashkilotlar, balki korxona darajasida ham, respublika miqyosida ham mavjud resurslarni boshqarish usuli kiradi.
R.Nelson faoliyatidagi markaziy muammolar davlat ilmiy- texnik siyosati muammolari, uning zamonaviy Milliy innovatsion tizimni dagi imkoniyatlari va cheklovlari edi. Demak, R.Nelson texnik taraqqiyotning qat’iy markazlashgan boshqaruvini va rejalashtirishni imkonsiz qiladigan o‘ziga xos xususiyatlarini alohida ta’kidlab, aynan bozorni tartibga soluvchilarni davlatning innovatsion siyosati mexanizmiga kiritilishi eng ta’sirchan natijalarni berishini aytib o‘tadi. Shuni ta’kidlash kerakki, dunyo mamlakatlari davlatni tartibga solishning turli mexanizmlarini qo‘llashi bilan ajralib turadi. Shuning uchun ham belgilangan maqsadlarga erishish uchun faqat umumiy qoidalarga amal qilish kerak. Konsepsiya mualliflarida milliy innovatsion tizimni yaratish va uning samarali ishlashi uchun sharoitlar mavjud.
Tadqiqotning turli xil yondashuvlari va yo‘nalishlariga qaramay, konsepsiya asoschilari quyidagi umumiy ta’rifni berishadi:
“Milliy innovatsion tizim - bu milliy chegaralar doirasida ilmiy bilimlar va texnologiyalarni ishlab chiqarish hamda tijoratlashtirish bilan shug‘ullanadigan o‘zaro bog‘liq tashkilotlar (tuzilmalar) to‘plami - kichik va yirik kompaniyalar, universitetlar, davlat laboratoriyalari, texnoparklar va inkubatorlar. Ularning o‘zaro aloqalari kuchli milliy ildizlarga, an’analarga, siyosiy va madaniy xususiyatlarga ega bo‘lgan huquqiy, moliyaviy va ijtimoiy institutlar majmuasi tomonidan ta’minlanadi”[5.17].
Rossiyalik tadqiqotchilar ham shunga o‘xshash ta’rifni keltirishadi:
«Milliy innovatsion tizim - bu milliy chegaralar doirasida ilmiy bilimlar va texnologiyalarni ishlab chiqarish hamda tijoratlashtirish bilan shug‘ullanadigan o‘zaro bog‘liq tashkilotlar (tuzilmalar) majmui. Shu bilan birga Milliy innovatsion tizimni - bu innovatsion jarayonlarni ta’minlaydigan va mustahkam milliy ildizlar, an’analar, siyosiy va madaniy xususiyatlarga ega bo‘lgan huquqiy, moliyaviy va ijtimoiy institutlar majmuasidir ”[5.18].
Milliy innovatsion tizimni konseptsiyasining eng kuchli analitik vosita sifatidagi ahamiyati uchta omilga asoslanadi:

1. 
   bilimlarning iqtisodiy ahamiyatini tushunish;
   
2. 
   tizim yondashuviga e’tiborni kuchaytirish;
   
3. 
   bilimlarni yaratish jarayonida ishtirok etadigan muassasalar sonining ko‘payishi [5.18].
   

Shunday qilib milliy innovatsion tizim ikkita blokni o‘z ichiga oladi:

1. 
   tadqiqot va ishlab chiqarish;
   
2. 
   institutsional (3-rasm):
   

3.