A s o s L a r I toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

202

---

Formal mantiq 
— mulohazalar va isbotlashning strukturasini 
analiz qilish, o‘rganish bilan shug‘ullanuvchi fan bo‘lib, unda 
asosiy e’tibor mazmunga emas, shaklga qaratiladi.
Noformal mantiq 
(informal logic) — tabiiy tilda argumentlash- 
ni qurish va baholashning noformal standartlarini, uni talqin qi- 
lishning usullari va mezonlarini ishlab chiquvchi normativ fandir.
Nazariy mantiq 
— muayyan bilimlarning mantiqiy sistemasi 
yoki mantiqiy nazariyalar yig‘indisi bo‘lib, ular tabiiy va maxsus 
formallashgan (sun’iy) til vositasida, m a’lum bir prinsip va aksio- 
malarga asosan qurilgandir.
Amaliy mantiq 
— 1) insonlaming tabiiy tafakkurlash jarayonini; 
2) nazariy mantiqdan konkret holatlarda foydalanishni, ya’ni dalil- 
lash va rad etishni; 3) faoliyat mantig‘i, qaror qabul qilish mantig‘i, 
tanlash mantig‘i, evristika, prakseologiya, konfliktologiya va boshqa 
shu turdagi mantiqiy nazariyalar va tadqiqotlarni ifodalaydi.
Eramizdan avvolgi IV asrdan boshlangan va XIX asrning 
oxiri — XX asrning boshlarida yakunlangan (formal) mantiq 
rivojlanishining birinchi bosqichi 
an’anaviy (klassik) mantiq 
deb 
ataladi. A n’anaviy mantiq to‘g‘ri tafakkurlashni asosan tabiiy tilga 
tayangan holda o‘rgangan.
Noan’anaviy (noklassik) mantiq 
— klassik mantiqni tanqid qi­
lish va takomillashtirish bilan birga, uni mukammallashtirish, 
to‘ldirish va undagi zamonaviy mantiqning asosini tashkil etuvchi 
g‘oyalarni yanada rivojlantirish natijasida vujudga kelgan m an­
tiqiy nazariyalarning majmuyidir.
Zamonaviy mantiq 
atamasi XIX asrning oxiri — XX asr­
ning boshlarida m antiq ilmi rivojining hozirgi bosqichini ifo­
dalash uchun qo‘llaniladi. Bu bosqich yana matematik mantiq 
va simvolik mantiq term inlari bilan ham ataladi.