А. Рахмонов, Ё. Жуманазаров, С. Акбаров ёш даврлари психологияси

Тўртинчи гуруҳга
инжиқ табиатли ўсмирлар мансуб бўлиб, улар синф жамоасида ўз 
ўрниларини топа олмаганидан қайғурадилар. Бундай ўқувчилар гинахон, аразчи бўладилар, шунинг 
учун синф жамоасида камситилаётгандек кечинмалар билан яшайдилар. Бундай ҳолатнинг вужудга 
келишига асосий сабаб шахсий имкониятлардан кўра интилиш, майл ва обрў кетидан қувишнинг 
устунлигидир. Улар жамоа аъзоларининг ҳурматига сазовор бўлишни хоҳлайдилар. Кўпинча 
тундлик билан иш тутадилар, бирор нарсага хайрихоҳликлари яққол кўзга ташланмайди. Тушкунлик 
кайфияти, умидсизлик, ўз имконияти, ақлий қувватига ишончсизлик уларга хос хусусиятлардир. 
Улар қонун ва қоидаларни бузишга астойдил ҳаракат қилмасаларда, таълим ва тарбия жараёнида 
қийинчилик туғдирадилар. 
Тарбияси қийин ўсмирларнинг хатти-ҳаракатларини ижобий йўналишга буриб юбориш учун 
уларда масъулият, ғурур, жавобгарлик, ишонч каби юксак ҳисларни таркиб топтириш лозим. Бунинг 
учун уларга ёши, кучи, қобилияти ва қизиқишларини ҳисобга олиб, топшириқлар бериш айни 
муддаодир. Уларга кичик жамоани, спорт секциясини, тирик бурчакни бошқариш вазифасини 
ишониб топшириш натижасида салбий феъл-атворларини камайтириш мумкин. Уларни ўзлари 
қизиққан тўгаракларга жалб қилиш орқали ўқишга салбий муносабатлари аста-секин йўқотиб 
борилади. 
Тарбияси қийин ўсмир ўқувчиларни қайта тарбиялаш учун қуйидагиларга эътибор бериш 
керак. 
Тарбияси қийин ўсмирларни келтириб чиқарувчи сабаблар мажмуаси. 
I. Шахснинг биологик нуқсонлари: 
а) сезги органларининг камчиликлари; 
б) ўқишга салбий таъсир зтувчи олий нерв фаолияти ва темперамент хусусиятларининг 
мавжудлиги; 
в) психопатологик ожизликлар. 
II. Шахснинг психик камолотидаги камчиликлар: 
а) ақлнинг бўш ўсганлиги; 
б) ироданинг заифлиги; 
в) шахсда ҳиссиётнинг кам ривожлангани; 
г) зарур эҳтиёж ва билишга қизиқишлар мавжуд эмаслиги; 
д) ўсмирдаги интилиш билан имкониятларнинг номутаносиблиги.