33
(2,3%va2,2%). Bedachilik va em-xashakchilik yerdan
foydalanishlari maydonlari
bo‘yicha uncha yirik emas (0,03% va ulardan kam) [37].
9-jadval
Respublikada yerlardan oqilona foydalanish va muhofaza qilish bo‘yicha
investitsiyalar, va tadbirlar, 1996-2000 y-y.
Tadbirlar turlari
Ko‘rsat-
kichlar
Yillar
1998
1999
2000
Yerdan foydalanish va muhofaza
qilishga investitsiya mln.so‘m
SMRga mln.so‘m
463,3
400,7
183,1
160,0
383,7
291,4
605,7
519,2
1436,4
1203,0
Rekultivatsiya qilingan yerlar
maydoni, ming.ga
38,4
40,6
42,8
45,2
47,7
O‘rmon himoyalash palasalarini
yaratish, ming.ga
42,3
21,0
5,0
5,0
5,0
-o‘g‘itlash.t/ga
-organik
-mineral (100 % ozuqa moddasiga
aylantirilgan xolda)
-
-
2,4
197
2,0
187
1,4
183
1,2
206
Darhaqiqat, maydoni bo’yicha eng yirigi paxtachilik yerdan foydalanishi
hisoblanadi. To‘g‘ri, bundan kuzgi don etishtirish ham hisobga olingan. Shu bilan
birga sabzavotchilik va em-xashakchilik yerdan foydalanishlarning maydonlari
asossiz ravishda qisqartirilgan har bir turida asoslanmagan
ekinlar tarkibi mavjud,
ularning qat’iy rotatsiyasi ham mavjud emas. Bu hol esa o‘z navbatida yerlarning
meliorativ holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Yaylov yerlardan foydalanishi mamlakat ijtimoiy–iqtisodiy rivojlanishida
muhim rol’ uynaydigan qishloq xujaligining muhim kichik turidir. U mamlakat
agrosanoat majmuasining muhim tarkibiy qismidir. Bu yerda qishloq xo‘jaligining
yerlarini yirik qismi to‘plangan–83%(eki respublika umumiy yer fondining 51% )
[39], respublika aholisining 10%ga
yaqini istiqomat qiladi, ya’ni qishloq xo‘jalik
mahsulotining 10% dan ortig‘i ishlab chiqariladi (qorako‘l teri, jun, go‘sht), qayta
tarmoqli suv manbaalari yashirilgan (yaylov maydonlarining 88%dan ortig‘i suv
bilan ta’minlangan), avtomobil yo‘llari elektr uzatish (tarmoq)liniyalari, aloqa
tarmoqlari rivojlangan.Chorvachilik mahsuloti ishlab chiqarish bilan bir qatorda
uning hududida gaz, neft, oltin va ko‘pgina boshqa foydali qazilmalarga boy bo‘lgan
konlar to‘plangan va ishlatilmoqda.
34
6-rasm. Qishloq xo’jaligi yerdan foydalanishining tarkibi
Ammo yirik tabiiy va iqtisodiy salohiyatga ega bo‘lgan
yaylovlar qator
obyektiv hamda subekttiv sabablarga ko‘ra etarli darajada to‘la foydalanilmayapti, bu
mintaqada ekologik holat hamda ijtimoiy sharoit juda yomonlashmoqda.
“O‘zdaverloyiha “instituti tomonidan 1994 yili o‘tkazilgan tadqiqotlar ko‘rsatadiki,
kuzatilgan 18,0mln.ga yaylov yerlaridan 40% ga yaqini degradatsiyaga uchragan.
O‘tish davrining harajatlari evaziga iqtisodiy - ijtimoiy muammolar yerlar sifatini
qayta tiklash bo‘yicha targ‘ibotlarning etarli bo‘lmaganligi hamda Orol dengizi
basseyinidagi ekologik holatning yomonlashuvi natijasida ekologiya muammolari
chuqurlashdi.Umuman, holatni
yomonlashuvining umumiy sababi, fikrimizcha, uni
rivojlantirishning iqtisodiy, ijtimoiy,
ekologik, huquqiy, texnologik, institutsional
qirralarini kompleks jamlangan holda o‘z ichiga olgan oqilona va barqaror yaylov
Do'stlaringiz bilan baham: