A. R. Babajanov, A. M. Muqumov, Z. X. Xafizova yerdan foydalanishda integratsion boshqaruv

Qishloq [o’jalik yerlaridan foydalanish 
Sug’oriladigan 
Lalmi 
Dalachilik
Ko’p yillik daraxtzorlar 
Paxtachilik 
Donchilik
Sholichilik 
Sabzavotchilik
Yem-xashak 
Kanopchilik
Tamakichilik
Poliz
chilik
Kartoshka
chilik
Dori-darmon 
Urug’chilik
M
ev
ali
Tu
tzo
r 
M
ev
ali
k
o’c
ha
tzo
r 
Bo
g’d
orc
hi
li
k 
M
ev
ali
Uz
u
m
ch
il
ik
S
it
ru
s 
Dalachilik
Yaylov 
Дончилик
Ch
o’l
To
g’
old
i 
To
g’
P
arra
n
d
ac
h
il
ik
Qo
’y
ch
ilik
Qo
ra
ko
’lch
il
ik
Tu
y
ac
h
il
ik
Ch
o’c
hq
ac
hil
ik
As
alaric
h
il
ik
Otc
h
il
ik
boshqa 

---

35 
yerlaridan 
foydalanishining 
mavjud emasligidir. 
Yaylovlardan 
foydalanish 
samaradorligini pasayishining asosiy sabablariga quyidagilarini kiritish mumkin.
Iqtisodiy
–yaylovlarda asossiz mollar bosh sonini oshishi,hududiy belgilari va 
fasllari bo‘yicha tabiiy yem-xashaklarni kamyobligi va noto‘g‘ri taqsimlanishi; 
hayvonlarning qo‘shimcha oziqlantirishni va yem–hashaklar importini qisqarishi; 
transport vositalarini va yonilgi moylash materiallari bilan ta’minotini 
qisqarishi;ishlab 
chiqarish 
zaruriyatlariga 
davlat 
dotatsiyalarini 
qisqarishi; 
chorvachilikni rivojlantirishni samarasiz baholash mezonlari (uni mahsuldorligi va 
mehnat unumdorligi bilan emas, balki mollar bosh soni bilan baholanishi); bozor 
munosabatlarini rivojlanishi sharoitida ho‘jalik yuritishning maqbul ishlab chiqilgan 
modellarining yoqligi va hak.
Ijtimoiy
–yaylov mintaqasidagi yerlarda xo‘jalik yuritishning yangi tashkiliy–
huquqiy shakllarini shakllantirish; sobiq korxonalarni qayta tashkil etish natijasida 
davlat tomonidan bu yerda istiqomat qilayotgan aholiga ijtimoiy kafolatlarni 
qisqartirilishi; bu joyda istiqomat qilayotgan aholining moddiy darajasini pasayishi 
hamda ishsizlikni o‘sishi; yaylov chorvachiligi bilan shug‘ullanuvchi aholi turmush 
tarzining o‘ziga xosligi, shuningdek tabiiy mintaqalar (cho‘l, tog‘oldi, tog‘, 
balandtog‘) bo‘yicha turmush tarzini tabaqalashtirish; muhofazalanish darajasini 
pasayganligi sharoitila tabiiy ofatlar (sovuq urishi, qurg‘oqchilik) oldida fermerlar 
tavakkalchiligini o‘sish va boshqalar. 
Huquqiy
–yerga davlat (monopol) mulkchiligi va yaylovlardan foydalanishni 
davlat tomonidan muvofiqlashtirilishi; yaylov yerlaridan foydalanish bo‘yicha 
nazoratni susayishi va boshqalar. 
Ekologik–
Markaziy Osiyo respublikalaridagi irrigatsiya qurilishining asossiz 
miqyoslari hamda Orol dengizining qurishi natijasida yaylov mintaqasidagi ekologik 
tanglikni kuchayishi; ushbu regionda iqlim tavakkalchiligining oshishi; yaylov 
mintaqasida resurslarni tejash hamda ulardan foydalanish ishonchligi muammolarini 
etarli o‘rganilmaganligi; yaylov yerlariningsifatiga hamda ularni qayta tiklanishiga 
davlat tomonidan etarlicha nazorat mavjud emasligi; tuproqlar eroziyasi, yaylov 
yerlarining degradatsiyasi va hokazolar. 
Texnologik–y
yem-xashak zaxiralarini iqlimiy va geografik sharoitlar ta’sirida 
cheklanganligi; ularni hududlar va fasllar bo‘yicha noto‘g‘ri taqsimlanganligi; 
yaylovlardan tizimsiz foydalanish, yaylovlar almashishiga rioya qilmaslik; haydab 
boqish 
tizimini 
etarli 
rivojlanmaganligi; 
fasllar 
bo‘yicha yaylovlardan 
foydalanishdagi ortiqcha yaylovdan foydalanish; yozgi yaylovlar mahsuldorligini 
pasayishi; daraxt va butalarni yonilg‘i sifatida foydalanish; nasl genofondining yirik 
qismini yuqotilishi; o‘troqlik darajasining o‘sishi va hayvonlar kasalliklarini 
ko‘payishi; transport vositalarining etishmasligi sababli hayvonlarni keng ko‘lamli 

---

36 
xarakatining yo‘qligi; quduqlarni ishdan chiqqanligi sababli suv bilan ta’minlanishni 
yomonlashuvi hamda bunda zaruriy nazoratning yo‘qligi va hakozolar.