A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

Momolar bilan bilan bog‘liq ziyoratgohlar. Maolumki Markaziy Osiyo xalqlarida jumladan momolar kulpti juda ham qadimiydir. Momolar kulti genetik jihatdan qadimgi keksa ayollar ruhidan bilan bog‘liq bo‘lib, ular ayollarga ko‘zi yorishida, nasl qoldirishda homiylik qilganlar. Biroq momolar kulti ham dualastik xarakterga ega bo‘lib, bir tomondan, homiylik ko‘rsatsa, ikkinchi tomondan kishi belgilangan tabuatsiyani buzganda yoki ularning shaxsiyatini lyiq darajada hurmat qilmaganda zarar etkazishi mumkin.

YOzma manbalarda o‘rta asarlarda ham Farg‘ona vodiysida momolar bilan bog‘liq ziyoratgohlar mavjud bo‘lgan. Bu haqda Muhammad Mufti Ohangaroniy (XVI asr) o‘zining «Mavlono Lutfulloh manoqibi» nomli kitobida maolumotlar keltirgan: «Men nima qilarimni bilmay, Momo Xotunning qabri muboraklariga bordim. Ul orifalar sayyidasi Hazrat Sultonu-l-orifinning (Ahmad YAsaviyning) asrdoshi edi. U kishining jazbasi nihoyatda quvvatli edi. O‘z holimni arz qildim. SHu asnoda Hazrat Momoning ruhi hozir bo‘ldi.»

Farg‘ona viloyatida keksa ayollar kulpti bilan bog‘liq ziyoratgohlar quyidagi nomlar bilan atalgan:

1. 
   Momo nomi bilan atalgan ziyoratgohlar. Zuraymomo ziyoratgohi.
   
2. 
   Bibi nomi bilan atalgan ziyoratgohlar. Bibi Ubayda ziyoratgohi.
   
3. 
   Ona nomi bilan bog‘liq ziyoratgohlar. Ulug‘ moji ona ziyoratgohi.
   

Farg‘ona viloyatining Oltiariq tumanidagi Zuraykmomo qishlog‘ida doyalik qilgan ayollar bunday paytda “Bu mening qo‘limmas, Zuraykmomoning qo‘li” deb Zurayk momo ruhidan yordam so‘rar ekanlar. Axborotchi O‘g‘iloy Xoliqovaning aytishicha qishloqda qaysi bir ayolning to‘lg‘og‘i og‘ir kechsa ular doim Zurayk momoning arvohiga chiroq yoqqanlar. O‘zbekistonning janubidagi o‘zbek qarluqlarda to‘lg‘oq og‘ir kechgan vaqti to‘lg‘oqqa xalaqit berayotgan ins-jinslarni haydash uchun Bibi Fotimaga atab qo‘chqor, echki yoki xo‘rozni qurbonlikka keltirganlar. Agar to‘lg‘oq og‘ir kechsa, biron bir xo‘rozni tojisini kesishib, uning qonini ko‘zi yoriyotgan ayolning peshonasi va bo‘yinlariga, ko‘kragi bilan qo‘llariga surtganlar. Ushbu tarzda bajarilgan qurbonlikdan momolar ruhi shod bo‘lib, homilador ayolga tezroq darddan qutilib olishiga yordamlashar ekan.
8-MAVZU. TOSHKENT VA JIZZAX VILOYATLARIDAGI MUQADDAS QADAMJO VA ZIYORATGOHLAR TARIXI