A navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti ijtimoiy iqtisodiyot, menejment va moliya kafedrasi

Iqtisodiy  axborotlar

  iqtisodiyotda  sodir  bo’lgan,  bo’layotgan  va bo’ladigan 

jarayonlar  to’g’risidagi  ma’lum  bir  xuquqiy  kuchga  ega  bo’lgan  ma’lumotlar 

majmuidan  iboratdir.  Masalan,  o’tgan  davrda  ishlab  chiqarilgan  mahsulot  hajmi 

to’g’risidagi  axbarotni  biz  ushbu  xo’jalik  yurituvchi  subyektning  o’tgan  davrdagi 

hisobotidan  olamiz.  Hisobot  qonuniy  kuchga  ega  bo’ladi  qachonki,  uning  to’g’ri 

tuzilganligini  kafolotlovchi  tashkilot  rahbarining  va  bosh  buxgalterning  yoki 

boshqa  mas’ul  shaxslarning  imzosi  va  shu  imzolarni  tasdiqlovchi  yumaloq  muhiri 

bosilgan  bo’lsa.  Ushbu  ko’rsatkichning  hozirgi  holati  va  kelgusi  istiqboldagi  hajmi 

ham  tegishli  tarzda  hssob-kitob  qilinib  mas’ul  shaxslar  tomonidan  tasdiqlansagina 

ulardan  iqtisodiy tahlilda  foydalanish  mumkin.   

Tabiat,  jamiyat  va  inson  tafakkurida  sodir  bo’layotgan  jarayonlar  to’g’risida, 

odatda  inson  bexabar  bo’ladi.  U  to’liq  ma’lumotga  ega  bo’ladi,  qachonki  shu 

jarayonlar  to’g’risidagi  tegishli  axbarotlarga  ega  bo’lsa.  Axbarotlar  qanchalik 

to’liq,    qanchalik  haqqoniy  bo’lsa  undan  chiqariladigan  xulosalar  ham  shunchalik 

to’liq va to’g’ri bo’ladi.  

Ammo  shuni  ta’kidlash  joizki,  axbarotlar  zarur  miqdorda  bo’lishi  lozim. 

Uning  kam  bo’lishi  to’liq  va  to’g’ri  xulosa chiqarish imkonini bermaydi, ko’pi esa 

---

 

44 

 

ulardan  tez  va  soz  foydalanishda  qiyinchiliklar  tug’dirishi,  ortiqcha  vaqtni  olishi 

mumkin.  Axbarotlarning  ko’pi  yaxshi,  lekin  ular  ortiqcha    bo’lmasligi  lozim.  Shu 

tufayli  har  bir  jarayonni  tahlil  qilganda,  aynan  shu  jarayonga  tegishli  axbarotlarni 

olishni  taqozo  qiladi.  Iqtisodiy  tahlilda  qo’llaniladigan  ma’lumotlar  va  axbarotlarni 

bir-biridan  farqlamoq lozim. 

Ma’lumotlar    deganda  sodir bo’lgan xodisa va jarayonlarni o’zida ifoda etgan 

birlamchi  xujjatlar  va  boshqa  vositalarda  aks  etiladigan  raqamlar,  belgilar,  xabarlar 

tushiniladi.  Masalan,  15  kishi  bir  oy  ishladi  degan  ma’lumot  tabelda,  2  kishi 

kasallik  varaqasida,  shuncha  mahsulot  sotildi  degan  ma’lumot  schet-fakturada, 

qancha  pul  o’tkazilganligi  to’g’risidagi  ma’lumot  to’lov-buyurtmasida  ifodalanadi. 

Bularning  hammasi  u  yoki  bu  ijtimoiy-iqtisodiy  jarayonlar  to’g’risida  aniq 

ma’lumotlar  beradi.  

Axborotlar    deganda,  yuqorida  ta’kidlanganidek,  shu  ma’lumotlarni    jamlash, 

ularni  ishlash  orqali    ma’lum  tizimga    keltirish  natijasida  hosil  bo’lgan  ijtimoiy-

iqtisodiy  jarayonlarni  ifoda  etadigan  ma’lumotlar  majmui  tushuniladi.  Iqtisodiy 

tahlilda 

asosan 

axbarotlardan 

kengroq 

foydalaniladi. 

Ba’zan 

tahlilni 

chuqurlashtirish,  aniqlik  kiritish  uchun  bevosita  birlamchi  ma’lumotlardan  ham 

foydalanish  mumkin.   

Axborotlar  qayerda  ifodalanishiga  qarab  uchga  bo’linadi:  og’zaki,  hujjatlarda 

va mashinada.