A navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti ijtimoiy iqtisodiyot, menejment va moliya kafedrasi

Kompyuterlarda  ifoda  etilgan  axborotlar

  hozirgi  paytda  juda  keng 

qo’llanilmoqda. Zero kompyuterlar barcha xisob-kitob  jarayoniga kirib bormoqda. 

Hozirgi  paytda  kompyuterlardan  bevosita  axbarotlarni  uzatishda  ham  keng 

foydalanilmoqda.  Masalan,    O’zbekiston  Internetga  ulanib  butun  dunyo  axborot 

tizimiga  kirdi  va  ulardan  bemalol  foydalanilmoqda.  Yoki  hozir  bank  tizimlari 

bo’yicha  yagona  kompyuter  tarmog’i  tashkil  qilindi.  Bu  ham  banklar  o’rtasidagi 

muloqatni  kampyuter  orqali amalga  oshirish imkonini  tug’diradi.   

Axborotlarning  qayerda  ifodalanishi  bo’yicha  tasnifi  quyidagi  chizmada 

ko’rsatilgan  (2.7.1. - chizma): 

 

 

 

 

 

 

 

2.7.1.

 -

Chizma. Axborotlarning  qayerda ifodalanishi  bo’yicha tasnifi 

 

Har  bir  guruh  axbarotlar  o’z  navbatida  yana  birqancha  turlarini  o’z  ichiga 

oladi. Bularni  aloxida-aloxida  ko’rib chiqish maqsadga muvofiqdir.  

Hujjatlarda  ifodalanadigan  axborotlar  hozirgi  sharoitda  iqtisodiy  tahlilda 

qo’llaniladigan  asosiy  axborotlardir.  Ta’kidlanganidek,  sodir bo’lgan , bo’layotgan 

va  bo’ladigan  iqtisodiy  jarayonlar,  eng  avvalo,  xujjatlarda  ifodalanadi.  Bu  xujjatlar 

mulkdor,  davlat,  ish  beruvchi  va  sohibkorning  manfaatini  ,  xaq-huquqini  ifoda 

etish  bilan  birga,  ularni  himoyalaydi  ham.  Masalan,  ish  beruvchi  sohibkorga 

qancha  ishlaganiga  qarab  ish  haqqi  to’laydi.  Mulkdor  o’z  mulkini  bir  kishiga 

xatlab  ijaraga  bergan  bo’lsa  ijarachi  shu  mulkni  son  va  sifat  jihatidan  saqlanishi 

uchun javobgar va h.k. 

Iqtisodiy 

axborotlar 

Og'zaki 

axborotlar 

Hujjatlarda 

ifodalanadigan 

axborotlar

 

Komputerlarda 

ifodalanadigan 

axborotlar 

---

 

46 

 

Demak,  ijtimoiy  -  iqtisodiy  hayotimizda  xujjatlarning,  unda  ifoda  etilgan 

axborotlarning  ahamiyati  beqiyos.  Xujjatlar  ham  juda  ko’p,  ular  turli-tuman  .  Bu 

haqida buxgalteriya  hisobi fanida to’liq ma’lumotlar  beriladi.   

Iqtisodiy  tahlilda  xujjatlarning  jamlangan  qismlaridan  foydalaniladi.  Ular 

ko’pincha  buxgalteriya,  statistik  va  tezkor  hisobotlarda  ifodalanadi.  Shunday  qilib, 

iqtisodiy  jarayonlarni  o’zida  aks  etadigan  xujjatlarda  ifodalanadigan  birlamchi 

axborotlar  asosan  korxona  rejasida  ,  buxgalteriya,  statistik  va  tezkor  hisob  va 

hisobotlarda o’z aksini topadi. Bu quyidagi chizmada  ifodalangan  (2.7.2.- chizma): 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.7.2. - chizma. Hujjatlarda  ifodalangan  iqtisodiy axborotlarning  tasnifi 

 

Hozirgi 

paytda 

hisob-kitob 

ishlari 

aksariyat 

hollarda 

bevosita 

kompyuterlarda  bajarilmoqda.   

 

 

Hisobot 

davri 

ichidagi 

ma’lumotl

ar 

Biznes - 

reja 

Me’yorlar 

Auditorlik 

dalolatnoma

si 

Shaxsiy 

kuzatuv 

ma’lumotla

ri 

Kabilar 

Hujjatlarda  ifodalangan  iqtisodiy 

axborotlar 

Buxgalteriy

a hisobi  va 

hisoboti 

Statistika 

hisobi  va 

hisoboti 

Tezkor 

hisobi  va 

hisoboti 

Choralik 

Yarim 

yillik 

Tuqqiz 

oylik 

Yillik 

---

 

47