A n V a r c h o r iy e V

bog'langanligini e’tirof etishdir. Qadimgi Hind falsafasiga ko'ra,
inson tana bilan jonning yig'indisi, «dunyoviy jon»ning ajralmas
bo'lagidir. «Dunyoviy jon» odamning inson darajasiga ko'tarilishida
muhim ahamiyat kasb etadi. «Dunyoviy jon»ning inson tabiiy-
ijtimoiy qiyofasiga ta’sir o'tkazish jarayoni doimo o'zgarib tura­
di. O'z navbatida, yakka kishining joni («individual jon») ham
«dunyoviy jon»ga o'z ta’sirini o'tkazadi. Bunday o'zaro ta’sir
tufayli inson tabiatida ijobiy o'zgarishlar ro'y berishi bilan birga
kamchiliklarga yo'l qo'yish, aldash, firibga moyillik kabi salbiy
holatlar ham vujudga keladi. Bunday salbiy holatlarni bartaraf
etmoq uchun inson hamisha erkinlik tomon intiladi. Xuddi
shuning uchun ham insonning boshqa tirik mavjudotlardan farq
qiluvchi eng muhim xususiyati erkinlikka intilishdir. Hind fay­
lasuflari inson tabiatida uchraydigan ijtimoiy illatlarni bartaraf
etish, o'z navbatida, kishilaming erkinlikka erishish yo'llarini
qidirdilar.j
(Tnson to'g'risidagi dastlabki fikr-mulohazalarni qadimgi Xi­
toy manbalarida ham yaqqol ko'rish mumkin. Bunga qadimgi
Xitoy madaniy merosining toji hisoblangan uch asosiy kitob:
«Ashulalar kitobi» («Shi szin»), «O'zgarish kitobi» («I szin»),
«Tarix kitobi» guvohlik beradju/
^Xitoy afsonalarida, rivoyatlarida dastlabki inson Odamato
Pango qiyofasida namoyon bo'ladLj Eramizdan awalgi XII asrda
mavjud bo'lgan Chjou davlatida dastlabki inson (Odamato) Pan­
go yashagan ekan. U shunchalik kuch-qudratga ega bo'lganki,

---

uning nafasidan shamol, bulut, boshidan momaqaldiroq, chap
ko'zidan quyosh, o‘ng ko‘zidan oy, beli, oyoqlari va qo‘llaridan