A n V a r c h o r iy e V

mos bilan inson orasidagi nooqilona munosabatlarning natijasi
emish.
Odamning inson darajasiga ko'tarilishi, uning boshqa tirik
mavjudotlardan farq qiluvchi insoniy xususiyatlari haqidagi dast­
labki fikr-mulohazalarni ham, yuqorida biz eslatib o'tgan, qadim­
gi Xitoy manbalarida uchratish mumkin. \phunonchi, odamdagi
1 
В в ед ен и е в ф и л о с о ф и ю . П о д о б щ е й р ед ак ц и ей И .Т . Ф р о л о в а . Ч а с ть 1. 
М ., 
1989, 8 8 -b e t.

---

insoniylik, eng awalo, insonparvarlikda o'z ifodasini topadi.
Insonparvarlik deganda axloqiy normalar, udumlar, etiketlarga
amal qilish, xususan, to'g'ri so'zli, oqko'ngil, mard bo'lish
tushuniladj^ Shuningdek, odamdagi insonparvarlik, xayrixohlik
har bir kishi o'ziga topshirilgan vazifani aniq bajarishi bilan
amalga oshirilmog'i, chunonchi, davlat boshlig'i davlat ish­
larini, ota otalik, o'g'il o'g'illik vazifasini bajarishi zarur2.
Inson to'g'risidagi mifologik-diniy qarashlar o'mini asta-sekin
falsafiy qarashlar egallay boshladi3. Bunday qarashlami qadimgi
Xitoy falsafa maktablaridan Yan in szi (eramizdan awalgi VIII—
VI asrlar)da ko'rish mumkin. Ushbu maktab muxlislarining fikriga
Ko*nC~Koinotda tartibsiz uchib yurgan o'n ming narsalar zami-
rida ikki ilohiy qudrat: Yan va In vujudga keldi. Yan (erkak
xohish-irodasining asosi) butun osmonni boshqargan bo'lsa, In
(ayollikning asosi) yemi boshqargan emish. O'sha ikki qudrat
orasidagi o'zaro aloqadorlik butun olam binosining asosini barpo
etibdi. Erkaklik va ayollik, shuningdek, «besh stixiya»: suv, olov,
metall, yog'och, urug' orasidagi o'zaro aloqadorlik inson ruhiy-
ma^naviy qiyofasining asosini tashkil etarkan4.