A n V a r c h o r iy e V

m al darajadagi su bstan siyasi, h a m jism o n iy , ham ruhiy ib tid osi
tu sh un ilad i. F izik a nuqtayi nazaridan m on ad a atom n i ifod alasa,
m atem atika borasida u nuqtani anglatadi. N u q talam in g yig‘ind isi,
o ‘z navbatida, t o ‘g ‘ri c h iz iq n i, to'g'ri ch iziq tek islik n i, tek islik
esa har qanday geo m etrik shaklni (jism ni) h osil q ilad i. E ng
yuqori substansiya d egan da «m on ad alar m on ad asi», y a ’ni X u d o
tush un ilad i.
N ik o la y K uzansk iy d ialektik an i faqat teologiyaga tatbiq e t­
gan b o'lsa, Jord an o Bruno undan farqli o 'la roq d ialek tik an i
in son faoliyatiga ham tatbiq etd i. A sosiy e ’tiborni nafaqat X u d o
bilan tabiat orasidagi qaram a-qarshiliklar birligini, balki ular
orasidagi kurashni an iq lash ga qaratdi.
Jordano B runo R en essan s davri a n ’analarini d av om ettirib,
b ilish jarayonid a har qanday o b r o '-e ’tiborga sajda q ilish ga, uni
m utlaqlashtirishga qarshi ch iq d i. U n in g fikriga ko'ra, bilish jara­
y o n id a birovlarning aqliga tayanib fikr yuritish o 'ta pastk ash lik,
bu borada turli a n ’analarga su yan ish h am o 'ta gu m ro h lik ,
sh u n in gd ek , allaq an d ay a llo m a n in g fikrini qo'llab q u w a tla sh
h am b e ’manilikdir. Brunoning e ’tiro f etishicha, bilishning maqsadi
m a ’lu m
d a rajad agi b ilim la r b ir lig in i t a ’m in la sh d a n
ib o rat
b o'lm o g 'i lozim . B ilim lar birligini ta ’m inlash universum ning c h e -
garasizligini bilishga olib keladi. Bunday yum ushni qaram a-qarshi-
lik la m in g bir-biriga m o s tu sh ish i jarayoni d ialektik asini b ilm a s-
dan turib an iq lab b o'lm a y d i.
Bruno faylasuflarning turli bahs-m unozaralariga sabab b o'lgan