A n V a r c h o r iy e V

ch ek siz-ch eg a ra siz b o'lgan id ek , u nin g turli olam lari ham ch ek -
siz-chegarasizd ir, deb ta’kidlaydi m utafakkir. O 'zi yaratgan m o d ­
d iy va m a ’naviy su bstan siyan in g birligi to'g'risidagi ta ’lim otga
suyanib, Bruno shunday xulosaga keladiki, son -sanoq siz dunyolar-
ga ichki harakat berib turgan m anba vazifasini ilo h iy qudrat
em as, balki universal « D u n y o v iy jon » bajaradi.
J.B runo o'rta asr sxolastikasi va d u alizm i g'oyalariga qarshi
borib, o la m n in g b orlig'i g'oy alarin i yanada rivojlantirdi. Yerdagi
va osm on d agi jism larda fizik o'xsh ash lik lar mavjud ek an ligin i
tushuntirishga harakat qildi. Sxolastik falsafaga m uvofiq, yer to'rtta
stixiyani: tuproq, suv, havo, o lo v n i vujudga keltirsa, o sm o n esa
efir stixiyasini vujudga keltiradi. B ru non in g fikricha, efir yer,
suv, h avo, o lo v b ilan birlashib, k o in otd a gi b oshqa sayyoralardek
Y er kurrasini h osil qiladi. Y erdagi va o sm o n d a gi o'xsh ash lik ,
fizik bir xillilik g'oyasi o la m birligi m u a m m o sin in g yanada k es-
kinlashishiga sabab b o'ld i. B ru no ushbu m u am m on i o 'zg a ch a
yon dash u v b ilan , ya ’ni q adim gi za m o n ato m izm i kayfiyatini
m utlaq m ak sim u m to'g'risidagi ta ’lim o t bilan to'ld irib bartaraf
etishga harakat qiladi. U n in g tu sh un tirish icha, borliqning asosida

---

m on ad a deb n o m la n u v ch i en g k ich ik zarracha yotadi. U sh b u
zarracha b orliq n in g s o ‘nggi m in im al tayan ch i b o ‘lib, 
B ru no
t a ’lim otid a u ch xil m a ’n od a o ‘z aksini top ad i. C h u n o n c h i,
on tologik m a ’noda m onada deganda borliqning eng kichik, m in i­