A n V a r c h o r iy e V

za n sk iy n in g in so n to 'g'risid agi ta ’lim o ti g n o se o lo g ik m u a m m o -
К у з а н с к и й H .
Сочинения. В двух томах. Т.1. М., 1979, 155-bet.
87

---

lar va in so n n in g b ilish im k on iyatla ri m asalalari y e c h im i b ilan
bog'liq. U n in g fikriga ko'ra, bilish jarayonida asosiy vazifa ob ro '-
e ’tiborga sx o la stik e ’tiq o d q o 'y ish , unga sajda q ilish n i bartaraf
e t is h b ila n
b o g 'liq . 
« H e c h
k im n in g o b r o ' - e ’tib o r i 
m e n i
boshq arayotgani y o 'q , agar u m en i harakat q ilish g a ilh o m -
lantirayotgan b o 'lsa h am », — d eb y o zg an ed i o 'z in in g « S o d -
dadil aql h aq id a» asarida K u z a n sk iy .1
K uzanskiy «Soddadil d on ish m an d lik haqida» nom li m u lo q o t-
larida esa o b r o '-e ’tiborga sajda qiluvchi sxolastik erkin, lekin sx o -
lastikaga b og'lab q o'yilgan fikrlam i bir-biriga solishtiradi. B unday
e ’tiqodni otga o'xshatadi. C h u n on ch i, ot o 'z tabiatiga ko'ra erkin,
lekin o'sha o t o tb oq am in g unga beradigan yem ishiga b og'lanib
qolgan va otb oq ar beradigan yem ish d an boshqa biror narsani
yeyishga qodir em as. K uzanskiyning ta’kidlashicha, inson m ikroko-
sm sifatida tabiatni bilish uchun zarur bo'lgan barcha tabiiy
qobiliyatlarga ega. U n in g bilish imkoniyatlari aql yordam ida am al­
ga oshiriladi. Aql individuallik m ahsuli b o'lib, inson tan asinin g
tuzilishi u nin g vujudga kelishi u ch un asosiy shart vazifasini b a-
jaradi. Insonda uch xil qobiliyat bo'lgani uchun aql turi ham
uch xil bo'ladi: hissiyotga (h is qilish , tasa w u r) asoslangan aql;
idrokka asoslangan aql; fikr-m ulohazaga asoslangan aql.