A n V a r c h o r iy e V

o‘zi «o‘zligini anglashi», inson faoliyatida «har narsa me’yorida
bo‘lishi kerak», olamda, odamda bo'ladigan o'zgarishlarni inson
o'zining fahm-farosati, aql-zakovati yordamida bilib olishi mum­
kin, olamda biz bila olmaydigan xudolar yoki ruhlarga o‘rin
yo'qligi1 haqidagi g‘oyalarni olg‘a surgan bo'lsa, uning shogirdi
Anaksimandr (eramizdan avalgi 610—547—46-y.) odam suvda
yashovchi jonivorlardan kelib chiqqan, deb taxmin qildi. Xul-
las, Milet falsafa maktabining namoyandalari odamning paydo
bo'lishi va rivojlanishi o'zgarib turuvchi jarayon ekanligi
to'g'risidagi fikrlarni bayon qildilar. Odamning boshqa jinsdagi
tirik mavjudotlardan paydo bo'lganligini isbotlashga urinib
ko'rdilar.
Zardushtiylik ta’limotining qadimgi yunon falsafasiga ta’sirini
(eramizdan awalgi 544—483-yillarda yashab, ijod etgan) efeslik
faylasuf Geraklitning qarashlarida ham ko'rish mumkin. Uning
tushuntirishicha, inson faoliyati donishmandlik degan ilohiy
qudrat tomonidan kecha-yu kunduz uzluksiz kuzatib turiladi.
Inson faoliyatini doimiy nazorat qilib turgan ilohiy qudrat —
Qarang: 
Skirbekk G., Gile N.
Falsafa tarixi. Toshkent, 2002, 25-bet.

---

donishmandlik zardushtiylik ta’limotidagi mangu avliyolar (Ame-
sha-Spenta)ning o‘zi edi. Geraklitning fikriga ko'ra, yaxshilik,
haqqoniylik, diyonat kabi fazilatlar inson o'lgandan so‘ng ham
osmonda mangu yashayveradi. Olijanob, botir odamlaming ruhi
osmon-u falakning eng baland cho‘qqisiga ko‘tariladi.
Geraklit zardushtiylik ta’limoti ta’sirida insonning vafotidan
keyingi taqdiri haqidagi nazariyani ishlab chiqdi. Bunday nazari-
yaning yaratilishi qadimgi yunon falsafasi uchun mutlaqo yangi