A n V a r c h o r iy e V

lar, voqealar, o'z navbatida, yaxshilik va yomonlik, ular orasidagi
to'qnashuvning sodir bo'lishiga olib keladi. Kurash asta-sekin
yomonlik ustidan yaxshilik g'alabasini ta’minlaydi.
Mazdak ta’limotiga muvofiq, olamda bo'layotgan o'zgarishlar
ongli va ma’lum bir maqsadga qaratilgan bo'lmog'i lozim. Ay­
niqsa, insonning ongli faoliyati ezgulikka baxshida etilsa, ezgu-
lik, albatta, yovuzlik ustidan g'alaba qiladi. Mazdak qarashlarida
jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlikni bartaraf etish g'oyasi markaziy
o'rinlardan birini egallar edi. Uning fikricha, jamiyatda barcha
odamlar teng bo'lishi, ular orasida sodir bo'ladigan turli mu-
nosabatlar ijtimoiy adolat tamoyillariga asoslanishi darkor. U
mulkning ayrim kishilar qo'lida to'planib borishiga, oddiy,
qashshoq kishilarga hukmdorlarning zulm o'tkazishlariga qarshi
chiqdi. Birinchi bo'lib, xotin-qizlar va erkaklar tengligini himoya
qilib, o'sha zamon ayollariga bo'lgan munosabatlami qattiq
qoraladi. Xotin-qizlaming aqliy imkoniyatlari erkaklarnikidan kam
emasligi haqidagi g'oyani olg'a surdi va uni asoslab berdi. O'sha
zamon amaldorlari-yu boyvachchalarining xotin-qizlarga nisba­
tan amalga oshirgan qabih ishlarini, ulaming insoniy haq-hu-
quqlarini oyoq osti qilayotganliklarini fosh etdi. Xotin-qizlar
maxsus saroylarda, xaramxonalarda saqlanayotganligini qattiq
qoraladi va unga qarshi kurashga da’vat etdi. Xuddi shuning

---

uchun ham Mazdak qarashlari keng mehnatkashlar ommasi
orasida tez yoyildi.
Eron va Turon xalqlarining islomga qadar bo‘lgan inson
to'g'risidagi falsafiy qarashlarini qadimgi Sug'd yozma yodgor-
liklaridan ham bilib olish mumkin1. Ana shunday madaniy yod-