A n V a r c h o r iy e V

1 Wilson C. Reliqion and the Rebell. Boston, 1957.
2 Wilson C. Reliqion and the Rebell. Boston, 1957, p. 117.
370

---

2. IN S O N D A G I TA B IIY L IK VA IJT IM O IY L IK
Inson tabiiy va ijtimoiy m avjudot ekanligini hozirgi za ­
mon fani ham tasdiqlam oqda1. Shuning uchun ham in sond­
agi tabiiylik bilan ijtim oiylik orasidagi aloqadorlik m exaniz- 
mini bilish falsafada eng m uhim aham iyatga m olik m uam - 
m olardan biridir.
Insondagi tabiiylik bilan ijtimoiylik o'rtasidagi dialektik alo- 
qadorlikni to'la tasaw ur qilmoq uchun, eng aw alo, yagona 
biologik turga mansub bo'lgan insonning boshqa biologik maxlu­
qotlardan sifatiy farqini ifodalovchi eng umumiy va o'ziga xos 
xususiyatlari, xossalarini bilib olish zarur. Chunki insondagi 
biologik o'ziga xos xususiyatlar va xossalar uning ijtimoiy fazi­
latlari, individual xislatlariga ham o'z ta ’sirini o'tkazadi. C hu­
nonchi, insonning yagona biologik tu r sifatidagi eng muhim 
xususiyati — yoshidir (umri). Hozirgi zamon fani m a’lumotlariga 
qaraganda, insor\ bolasi turK4urna5^kasalliklar va ijtimoiy bad- 
baxtliklarga giriftafD o'lm asa, uning o'rtacha yoshi, ya’ni umr 
ko'rishi 80—90 yil atrofida bo'ladi.- Afsuski, insonning biologik 
o'ziga xosligi ijtimoiy muhit ta ’sirida o'zgarib turadi.,/M asalan, 
o'tgan asming to'qsoninchi yillarining boshida vujudga kelgan 
iqtisodiy, siyosiy, ekologik inqirozlaming keskinlashishi oqiba- 
tida insonning o'rtacha umr ko'rishi Rossiyada 69,6 yoshdan 66 
yoshga tushgan bo'lsa, O'zbekistonda 69,3 yoshga to'g'ri keldi. 
Boshqacha aytganimizda, inson yoshi, umrining uzoq yoki 
qisqaligi, ijtimoiy vaziyatlar tufayli barcha zamonlarda ham 
o'zgarib turgan. Tarixning guvohlik berishicha, odam bolasi qadim 
zamonlarda 20—22 yil umr ko'rgan, XVIII asrga kelib, inson­
ning o'rtacha um r ko'rishi 30 yoshga yetdi. XX asr boshlarida 
G'arbiy Yevropa mamlakatlarida odam o'rtacha 56 yil umr ko'rgan.
XX asr oxirlariga kelib rivojlangan mamlakatlarda u o'rtacha 
75—80-yil um r ko'ra boshladi.
Insonning boshqa biologik m avjudotlardan tub farqini 
ko'rsatuvchi eng muhim xususiyatlaridan yana biri — inson