A n V a r c h o r iy e V

Qarang: 
Nosir Xisrav.
Ma’naviyat yulduzlari. Toshkent, 1999, 101 — 108-
betlar.

---

mon falsafasining yirik vakili, davlat arbobi Nizom ulm ulkning1 
«Siyosatnoma» yoxud «Siyar ul-mulk» («Podshohlar turmushi») 
asarida2 tiniq ko'rish mumkin.
Nizomulmulkning fikriga ko'ra, fuqarolaming to ‘q-farovon 
yashashi podshohga, uning jamiyatni boshqarish mahoratiga 
bog'liq. Xuddi shuning uchun ham, qo‘l ostidagi xalq uchun 
oxiratda javobgarlik podshohga yuklatiladi. Odamlar hayoti uchun 
javobgar bo‘lgan podshohni, afsuski, bu dunyoda tergaydigan, 
noto‘g‘ri, g‘ayriinsoniy qiliqlari uchun unga jazo beradigan kishi 
topilmaydi, deb nadomat chekadi. U podshohlami mas’uliyatni 
unutmaslikka chaqiradi. Odamlar turmushi uchun oxiratda javob 
berishini eslatib qo‘yadi. Oxiratda bu dunyodagi ishlari uchun 
mukofotlar bilan birga jazolar ham borligini ta ’kidlab, pod- 
shohlarni insof-u diyonatga da’vat etadi. Madomiki «shunday 
ekan, bu mulk muhimotini hech kimga topshirish va xaloyiq 
ishlaridan g'ofil qolish ham kerak emas. Shoh qo‘lidan kelga- 
nicha yashirincha va oshkora tarzda xalq ahvolidan xabardor bo'lishi 
shart. Bedorlikka yo'l bermay, zolimlar zulmidan aholini qutqa- 
rish kerak»3.
Nizom ulm ulkning e ’tiro f etishicha, m amlakatda adolatni 
o'rnatish uchun jamiyatni, davlatni boshqarib turgan am aldor­
lar, ayniqsa, podshohlar fuqarolaming arz-u dodlariga quloq 
solishlari zarur. Buning uchun esa podshohlar fuqarolami vaqti- 
vaqti bilan o'zi qabul qilishi darkor. Odil, adolatli podshoh 
asosiy e ’tiborini haqiqatni aniqlashga qaratmog'i lozim.
Abu Ali al-Hasan ibn Ali ibn Is’hoq at-Tusiy (ya’ni Nizomulmulk) 1018-
yil 10-aprelida (ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra 1019, 1020-yillarda) Tus shahri yaqi-