A n V a r c h o r iy e V



Download 20,64 Mb.
Pdf ko'rish
bet141/392
Sana21.06.2022
Hajmi20,64 Mb.
#688876
1   ...   137   138   139   140   141   142   143   144   ...   392
Bog'liq
Anvar Choriyev. Inson falsafasi (1-kitob)

К а м п а н е л л а
Т .
Город солнца. М., 1954, 46—48-betlar.
ii6
www.ziyouz.com kutubxonasi


3. M USULM ON FALSAFASIDA INSON TAFSIRI
Musulmon faylasuflari ham odam va olam orasidagi o‘zaro 
aloqadorlik muammolarini bilishga intildilar. Odam deb ataluvchi 
mavjudotni kim yaratgan? Odam qanday unsurlardan tashkil 
topgan? Odamning inson darajasiga ko'tarilishi qanday sodir 
bo'ladi? Insonning jismi bilan uning ruhiyati, ma’naviyati orasi­
dagi aloqadorlik mavjudmi? kabi savollarga javob topmoqchi 
bo'ldilar. Turgan gapki, bunday savollarga javobni, eng awalo, 
musulmon faylasuflari «Qur’oni Karim»dan izladilar.
«Qur’oni Karim»ning yettinchi — «A’rof» surasining o'n 
birinchi, o'n ikkinchi, o'n beshinchi — «Xijr» surasining yi- 
girma oltinchi oyatlarida dastlabki Odam (Odam Atoni) surati- 
ni, Olloh qora botqoqdan, ya’ni loydan yasaganligi1, keyin 
unga tiriklik, ya’ni jon ato etganligi, Momo Havo esa Odam 
Atoning «chap biqinidan» yaratilganligi xabar qilinadi. Islom 
qoidalariga muvofiq butun kishilik jamiyati Odam Ato bilan 
Momo Havodan tarqalgan. Rivoyatlarga qaraganda Odam Ato 
bilan Momo Havo bir ming-u qirq yosh umr ko'ribdilar. Shu 
davr mobaynida, ulardan qirq bir farzand vujudga kelibdi. O'sha 
qirq bir farzanddan yigirma bir nafar o'g'il va yigirma nafar 
qiz tug'ilibdi. Ulardan paydo bo'lgan nabiralar ming nafarga 
yetibdi2. Odam Ato o'g'lonlarining qirq mingga yetganini ko'rib, 
dunyodan ko'z yumibdi3.
Ko'rinib turibdiki, musulmon falsafasining inson to'g'risidagi 
fikr-mulohazalari islom dinining paydo bo'lishi (VT asming bosh- 
lari) va uning shakllanishi bilan bog'liq. Islom dinining vujudga 
kelishi Arabistonning Makka shahrida tavallud topgan, yirik din 
va davlat arbobi Muhammad ibn Abdulloh4 nomi bilan bog'liq.
Qur’oni Karim. Toshkent, 1992, 101, 181-betlar.
M i r z o
U lu g 'b e k .
T o‘rt ulus tarixi. Toshkent, 1994, 21-bet.
A b u lg 'o z iy B a h o d ir x o n .
Shajarai turk. Toshkent, 1994, 19-bet.
M uham m ad ibn Abdulloh 570-yilda tug‘ilgan. Otasi Abdulloh hali u 
tug‘ilmasdanoq, onasi Amina esa olti yoshligida vafot etgan. Bobosi Abu Mutalib, 
amakisi Abu Tolib qo‘lida tarbiya olgan. 595-yilda badavlat beva ayol Xadichaga 
uylangan. Savdo ishlari bilan shug‘ullangan. Shimoliy Afrika shaharlarini kezib, 
xristianlar va yahudiylarning turmush tarzi, ayniqsa, ularning diniy dunyoqa- 
rashlarini har tomonlama o‘rgangan. 610-yildan e’tiboran Makkaga qaytib, o‘z 
diniy qarashlarini ta rg'ibot va tashviqot qila boshlagan. M akkada vaziyat 
og'irlashgach, 622-yilda Madinaga ko‘chib o ‘tgan va o ‘zini Ollohning yerdagi 
vakili ~ «Payg‘ambar» deb e’lon qilgan. 632-yilda vafot etgan. Uning diniy 
qarashlari Q ur’onu Karimda o‘z aksini topgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Muhammad qabilasi, jinsi, ijtimoiy mavqei, iqtisodiy ah- 
volidan qat’iy nazar, barcha arablami yagona Xudoga — Ollohga 
sig‘inishga da’vat etgan. O'zini Xudoning yerdagi vakili — 
«Payg‘ambar» deb e’lon qilgan.
Muhammad payg'ambar tomonidan aytilgan islom dinining 
asosiy qoidalari, axloqiy va huquqiy normalari, musulmonlar- 
ning muqaddas kitobi hisoblangan «Qur’on»da rasmiylashtirilgan. 
Islomshunos, «Qur’on»shunos olimlarning fikriga ko'ra, Mu- 
hammadning yagona Xudoga sig'inishga asoslangan qarashlari, 
yaxlit bir sistema sifatida, uning tirikligi paytida yozib olinma- 
gan. Muhammad vafot etgandan so‘ng uning fikr-mulohazalari 
xalifa Abu Bakr ko‘rgazmasiga asosan to'plangan. Bunday mu­
rakkab ishni bajarish, Muhammad tiriklik vaqtida uning kotibi 
bo‘lib ishlagan Zaid ibn Sobitga yuklatilgan. Shunday sa’y-hara- 
katlar tufayli 632-yilda «Qur’on»ning dastlabki matni vujudga 
kelgan. Ilmiy-tarixiy manbalarda ta’kidlanishicha, «Qur’on»ning 
dastlabki matni «Suhur» («Sahifalar») deb nomlangan. 651-yilda 
«Qur’on»ning yangi matni yaratilgan, uni «Mushaf», deb ata- 
ganlar. Ushbu matn xalifa Usmon ko'rgazmasiga asosan yaratil- 
gani uchun «Usmon mushafi», deb ham yuritiladi1.
«Qur’on» 114 suradan iborat. Har bir sura oyatlarga bo'lingan. 
Suralaming har biri nomlangan. Ular «Qur’on»da mazmuniga 
qarab emas, balki hajmiga, ya’ni har bir suradagi oyatlaming 
miqdoriga qarab joylashtirilgan. Shuning uchun ham ularda 
mantiqiy va xronologik izchillik yo'q. Suralar, asosan, Makka va 
Madinada yaratilgan. Chunonchi, ularning 90 tasi Makkada (610— 
632-yillarda), 24 tasi Madinada (622—632-yillar) yaratilgan2.
«Qur’on»ning qariyb uchdan bir qismini yahudiy, xristian 
diniy manbalari va qadimiy afsonalari, rivoyatlari tashkil etadi. 
Shuningdek, «Qur’on»ning shakllanishida zardushtiylikning ham 
ta’siri borligini unutmaslik darkor.
Alqissa, islom dinining paydo bo'lishi, jahon davlatchiligi 
tarixida markazlashgan yirik Arab davlatining vujudga kelishiga, 
shuningdek, jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga munosib hissa 
qo'shgan musulmon madaniyatining vujudga kelishi va rivojla­
nishiga ham sabab bo'ldi.
1 «Usmon m ushafbdan ko‘chirilgan eng qadimiy qo‘lyozmalardan to ‘rttasi 
hozirgacha saqlanib qolgan. Ulardan biri Toshkentda saqlanadi.
2 Qarang: Ислом. Справочник. Тошкент, 1989, 298—301-betlar.
www.ziyouz.com kutubxonasi



Download 20,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   137   138   139   140   141   142   143   144   ...   392




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish